Wat is een stiefmoeder?

Wat is een stiefmoeder? Er is geen officiële definitie voor. Een praktische basisdefinitie: je partner heeft kinderen uit een vorige relatie en die kinderen zijn geregeld een dag of enkele dagen doordeweeks of in het weekend bij jullie. Vaak een parttime rol dus, tenzij de biologische moeder niet (meer) in beeld is. Verwar de stiefmoeder niet met de adoptiemoeder of pleegmoeder, dat zijn andere (moeder)rollen. Andere benamingen voor de stiefmoeder zijn bonusmoeder, plusmoeder, cadeaumoeder of leasemoeder.  

Je bezoekt deze site, dus je bent stiefmoeder. Op deze site vind je informatie en onderzoek over het stiefmoederschap. Het is voor de meeste stiefmoeders geen gemakkelijke rol. Dat blijkt ook wel uit de cijfers. Van de eerste huwelijken haalt 1 op de 3 het niet, bij het tweede huwelijk (of relatie) gaat het 2 van de 3 keer mis. In het eerste huwelijk blijven de partners vaak bij elkaar voor de kinderen. Bij de nieuwe relatie loopt het vaak spaak door de (stief)kinderen.

Een stiefgezin is nogal een complexe constructie. Er is bijna altijd een ex-partner en ex-familie in beeld, zeker als de stiefkinderen minderjarig zijn. Als je gaat samenwonen leef je een deel van de week met kinderen die niet van jou zijn. Als je zelf geen kinderen hebt, kan die overgang enorm groot zijn. Maar ook voor stiefmoeders die zelf al moeder zijn, is het niet altijd eenvoudig. De stiefkinderen gedragen zich misschien heel anders dan je verwacht of wilt. Je kiest dan wel bewust voor je partner, maar de kinderen krijg je erbij. Natuurlijk gaat het heel vaak goed, maar vaak kost dat veel tijd en vraagt het veel geduld, liefde en aandacht.

Een heel ander begin

Ineens samenwonen en de zorg delen voor kinderen kan heel overweldigend zijn als je zelf nog geen moeder bent. In eerdere relaties ben je gewend om zonder kinderen te starten. Je bouwt samen aan een relatie die alleen draait om jullie tweeën. Je wordt verliefd en groeit steeds verder naar elkaar toe. De relatie ontwikkelt zich volgens bepaalde stappen; afspraakjes, een relatie, samenwonen, misschien trouwen. Dan komt er misschien een moment dat je samen beslist om kinderen te krijgen. Je raakt zwanger en jullie gezin is compleet. Als je een relatie krijgt met iemand die kinderen heeft, sla je heel veel van deze stappen over. Het uitgangspunt is breder dan jullie tweetjes, je krijgt zijn kinderen erbij. Het gaat dus allemaal wat minder geleidelijk en je wordt geconfronteerd met een situatie die je niet altijd kunt overzien. Dat kan heel overweldigend zijn.

De roze wolk

Vrouwen zijn er heel goed in. Fantaseren over de prins op het witte paard. En als hij dan eindelijk opduikt, blijkt het wel een leuke vent te zijn, maar met een wagen vol bagage en kinderen. Maar ook dat beeld ontmoedigt niet altijd het ideaalbeeld van je nieuwe partner. Door de verliefdheid kijken vrouwen vaak door een roze bril, naar hun nieuwe liefde én hun kinderen. Je droomt van een leven samen, het ultieme geluk in een prachtig liefdesnest. En dan komt het moment dat je van die roze wolk afdondert. Soms gebeurt het geleidelijk, soms ga je keihard op je smoel. De prins op het witte paard heeft misschien nog heel wat emotionele bagage bij zich. En die bagage zit het 'nestjes bouwen' flink in de weg. En dan zijn er nog die kids, waarvan je misschien hoopt dat ze je gaan zien als een tweede moeder, in ieder geval als een speciaal iemand. Maar ook dat blijkt weer zo'n ideaalbeeld te zijn. 

Het grootste struikelblok voor beginnende stiefmoeders zijn de hoge verwachtingen. De lat ligt daardoor veel te hoog. En dan is er maar een zekerheid: de realiteit kan alleen maar tegenvallen. Want een stiefgezin oftewel nieuw-samengesteld gezin is een complexe constructie waarbinnen iedereen zijn plekje moet vinden. En daarbij is een realistische, nuchtere insteek van levensbelang, met name voor je relatie. Want tweederde van de relaties met iemand die al kinderen heeft, loopt mis.

De 'boze' stiefmoeder

De stiefmoeder heeft een slechte reputatie. Iedereen kent de verwijzing naar de 'boze'  stiefmoeder in sprookjes. Sneeuwwitje werd door haar stiefmoeder met een appel vergiftigd, Assepoester mocht niet naar het bal van haar stiefmoeder en de stiefmoeder van Hans en Grietje overtuigde vader ervan de kinderen in het bos achter te laten. In sprookjes is de wereld vaak extreem zwart-wit. Er is vaak strijd tussen goed en kwaad. Het goede wint altijd en iedereen leeft nog lang en gelukkig. In de echte wereld liggen de zaken niet zo zwart-wit. 

Toch zit in sprookjes vaak wel een kern van waarheid. Zo zijn we op zoek naar de prins op het witte paard, duurt eerlijkheid nog altijd het langst en maakt geld vaak toch net iets gelukkiger. Zit er dan ook een kern van waarheid in de slechte reputatie van de stiefmoeder? Natuurlijk is de liefde van een moeder voor een kind het sterkste wat er is. De band tussen moeder en kind is uniek, daarvan hoef je niemand te overtuigen. Die band is gebaseerd op een gezamenlijke geschiedenis, instinctieve biologische processen en herkenning van je eigen genen en eigenschappen. Als stiefmoeder moet je het zonder deze zaken doen. Vaak ontstaat er wel een band, maar die is toch anders dan de band tussen moeder en kind. En dat is logisch, want anders zou dat betekenen dat de moeder door iedere andere vrouw kan worden vervangen.

Zo uniek als band tussen moeder en kind is, zo uniek zal de band tussen stiefmoeder en kind bijna nooit zijn. En dat werkt natuurlijk ook zo voor de stiefmoeder die zelf ook moeder is. Met je eigen kinderen (van een ex-partner of je nieuwe partner) heb je vaak toch een andere band als met je stiefkinderen. Ze zijn in je gegroeid, ze hebben jouw genen en eigenschappen. En daarin bevindt zich de kern van waarheid van de 'boze' stiefmoeder mythe. Eigen kinderen en de eigen moeder komen toch eerst, hoe goed de band tussen de stiefmoeder en stiefkinderen ook is. En gelukkig is de echte wereld minder zwart-wit. In het vele grijs vind je stiefmoeders die heel veel, een beetje of niet van hun stiefkinderen houden.

Onrealistische verwachtingen

Onrealistische verwachtingen zijn de grootste vijand van de stiefmoeder. Omdat ze je niet voorbereiden of wat er komen gaat. Leven in een stiefgezin is leven in een complexe situatie. De ex-partner blijft altijd in beeld, alle gezinsleden kunnen worstelen met loyaliteitsconflicten en in het nieuwe gezin moet iedereen aan elkaar wennen. Zeker als je zelf ook kinderen hebt uit een vorige relatie, dan is het heel de week een komen en gaan van kinderen. In tegenstelling tot andere ouders moeten jullie altijd overleggen met de ex-partner(s) over allerlei praktische zaken. Wanneer kunnen we met z'n allen op vakantie, zijn we in ieder geval op 1^e kerstdag compleet of kan er geruild worden voor dat familiefeest of die verjaardag. Een gezin vergt heel wat organisatietalent en een stiefgezin spant daarbij misschien nog wel de kroon. Als bovendien de verstandhouding tussen de ex-partners minder of niet goed is, wordt het al helemaal lastig. Daarnaast wil je graag een goede band opbouwen met je stiefkinderen. Maar zij staan daar niet altijd voor open. In een slecht scenario word je genegeerd, gekleineerd, uitgeprobeerd, getest en gepest. In een goed scenario zijn deze zaken misschien niet aan de orde, maar ook dan kan het een tijdje duren voordat jullie nieuwe gezin lekker draait.

Meet the kids

Er komt een moment in je nieuw relatie dat je kennis maakt met de kinderen van je nieuwe vriend. En dat is best een spannend moment. Zelfs wanneer je zijn kinderen al jaren kent, is het spannend. Want nu ben je opeens de nieuwe partner van hun vader. Kinderen kunnen heel verschillend reageren op de komst van een stiefmoeder. Sommige zijn er blij mee, anderen onverschillig en er zijn kinderen die de hakken in het zand zetten. In dat laatste geval krijg je het niet gemakkelijk. Als hun vader al langer alleen is of de kinderen nog hoop koesteren op een hereniging, dan ben je zeker niet welkom. Er zijn kinderen die alles op alles zetten om jou 'het nest uit te duwen'. Bereid je voor om te worden uitgedaagd, genegeerd, geplaagd en getreiterd. Gelukkig zijn er ook veel stiefmoeders die het beter treffen. Sommige stiefkinderen reageren misschien afwachtend, voorzichtig, soms zelfs enthousiast. 

Er is wel wat onderzoek gedaan naar de introductie van de stiefouder (veelal stiefvaders). Wat belangrijk lijkt te zijn is dat de kinderen niet zomaar onvoorbereid worden geconfronteerd met jouw aanwezigheid. Enige introductie, voorbereiding en aanlooptijd is wenselijk. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor jou. Daarnaast hebben (zeker oudere) kinderen behoefte aan duidelijkheid. Je bent dé nieuwe vriendin van papa, geen vage kennis, geen maatje. Sommige onderzoekers stellen dat hoe jonger de kinderen zijn, hoe gemakkelijker de acceptatie van de stiefouder. Natuurlijk hangt alles af van de situatie waarin jullie je bevinden, maar een snelle, geforceerde kennismaking lijkt het minst gunstige scenario. Een goed gesprek hierover met je nieuwe partner is natuurlijk op zijn plek. Jullie moeten er beide aan toe zijn en het moet zeker geen ongunstig moment zijn.

Wat staat je te wachten

Niemand kan je voorspellen hoe jouw ervaringen als stiefmoeder gaan verlopen. Er zijn stiefmoeders die zonder veel problemen een goede band opbouwen met de kinderen van hun partner. Maar er zijn ook stiefmoeders die een moeizame start hebben en misschien wel nooit een band krijgen met hun stiefkinderen. Dat hoeft geen probleem te zijn. Misschien zijn ze weinig bij jullie of zijn ze al redelijk volwassen en dus snel het huis uit. Maar als ze er redelijk vaak zijn, dan is het toch wel fijn als de relatie redelijk of goed is. 

Uit onderzoek blijkt dat stiefmoeders vaak redelijk snel de (primaire) zorg voor de stiefkinderen op zich nemen. Ze nemen de moederrol op zich. En dat accepteren veel kinderen niet. Want wie ben jij om ze te corrigeren, aan het (huis)werk te zetten of huisregels op te leggen? Met als gevolg: irritatie, frustratie en een machtstrijd tussen jou en de stiefkinderen. Wees je bewust van deze valkuil! De buitenwereld verwacht misschien wel dat jij het gezinsleven en huishouden draait, maar die traditionele rollenpatronen zijn niet toepasbaar op jullie complexe gezinssituatie. Ervaren stiefmoeders en onderzoekers zullen je adviseren om je afwachtend op te stellen. Zeker als het gaat om zaken als het handhaven van de huisregels, het corrigeren van gedrag of het geven van straf. Concentreer je op het opbouwen van de relatie, door bijvoorbeeld gezamenlijk leuke dingen te gaan doen. Creëer samen nieuwe positieve herinneringen en ervaringen, bouw samen aan een nieuwe gezinsgeschiedenis. Als die emotionele band er eenmaal is, ontstaat bij de stiefkinderen misschien ook het draagvlak voor de minder leuke dingen.

Je partner

Je partner speelt een belangrijke rol in je leven. Hij is tenslotte de reden waarom je terecht bent gekomen in een stiefgezin. Je partner speelt ook een belangrijke rol in het stiefgezin. Hij is als ware de schakel die jullie aan elkaar verbindt. De vader speelt een centrale rol bij de acceptatie van de stiefmoeder. Hij moet de kinderen duidelijk maken dat jij er voortaan ook bijhoort. En als de stiefkinderen zich misdragen richting jou, dan is het belangrijk dat juist hij dat gedrag bestraft. Zeker in het begin heeft hij de meeste autoriteit bij de kinderen. Je stiefkinderen proberen misschien ook uit waar zijn loyaliteiten of jouw grenzen liggen, dus het is belangrijk dat hij in het begin de rol van politieagent op zich neemt. Als je zelf kinderen hebt, kun je die in het begin het beste ook zelf straf geven of corrigeren. Dat voelt waarschijnlijk ook prettiger. Hoe jullie uiteindelijk omgaan met discipline is natuurlijk helemaal aan jullie. 

Het is belangrijk om voor het samenwonen te praten over zaken als; wie doet wat in het huishouding, wie zorgt er voor de kinderen, wie gaat over de discipline? Dat zijn belangrijke bespreekpunten, waardoor elkaars verwachtingen helder worden. Het is ook goed om samen afspraken te maken, zoals niet elkaar corrigeren of negatief praten over de ex-partner(s) in het bijzijn van de kinderen. Natuurlijk kun je niet alles voorbespreken, maar een goede voorbereiding is wel het halve werk. Stichting Stiefmoeders Nederland heeft hiervoor een checklist ontwikkeld.
- Checklist voor als je allebei kinderen hebt
- Checklist voor als een van de partners kinderen heeft

Negatieve emoties

Hoe jij emotioneel reageert op het stiefmoederschap kan niemand je voorspellen. Dat hangt helemaal af van jouw individuele situatie en persoonlijkheid. Oprah Winfrey noemt opvoeden het moeilijkste vak ter wereld. Kijk maar naar de opvoedprogramma´s waarbij de puberende peuters of pubers weer in het gareel moeten. Dat levert heftige scenes op. Als stiefmoeder zonder eigen kinderen kan de overgang naar het (part time) samenleven met kinderen een hele grote overgang zijn. Kinderen vragen veel aandacht en dat zal in het begin niet altijd jouw aandacht zijn. Met jou hebben de kinderen (nog) geen band opgebouwd. Jij maakt (nog) geen deel uit van de familiegeschiedenis. Dat kan zorgen voor situaties waarbij je je ontzettend buitengesloten voelt. Jaloezie is je misschien ook niet vreemd als de stiefkinderen alle aandacht van hun vader opeisen. En kinderen zijn niet altijd makkelijke kleine mensen. Zij proberen natuurlijk ook wel eens de situatie naar hun hand te zetten, ze zoeken de grens op en vragen desnoods negatieve aandacht. Dat kan zorgen voor gevoelens van irritatie en frustratie, zeker in situaties waarin papa het vooral gezellig wil houden en misschien veel door de vingers ziet. Als nieuweling in het gezin en een concurrent wanneer het om de aandacht van de man in huis gaat, kunnen sommige kinderen je gaan uitproberen. Daarbij zijn strategieën als negeren, treiteren, bewust irriteren en pesten niet vreemd. Dat kan je heel onzeker maken, want je hebt nog niet altijd de autoriteit om dit soort gedrag te corrigeren. Zeker als je geen of weinig ervaring met kinderen hebt, kunnen deze situaties je behoorlijk benauwen. Daarnaast is het misschien ook wel een beetje vrouw-eigen om zaken op jezelf te betrekken. Je denkt misschien dat het aan jou ligt en dat jij er gewoon niet geschikt voor bent. Kortom; je voelt je een echte 'boze' stiefmoeder. Maar weet dat een stiefgezin een ontzettend ingewikkelde situatie kan zijn en dat het gewoon veel tijd en energie kost.

Vrijwilligerswerk?

Stiefmoeder zijn is vrijwilligerswerk. Ben je getrouwd of geregistreerd partner, dan heb je wel een financiële zorgplicht voor je stiefkinderen. Daarnaast ben je als volwassene natuurlijk medeverantwoordelijk voor de stiefkinderen wanneer ze bij jullie zijn. Hoe de zorg, verplichtingen en verantwoordelijkheden in jullie gezin precies verdeeld zijn, daarover beslis je natuurlijk samen. Uit onderzoek blijkt dat stiefmoeders vaak redelijk snel veel van de zorgtaken op zich nemen. Dat hangt natuurlijk ook af van de leeftijd van de kinderen en of je zelf ook kinderen hebt. Een goed gesprek hierover voor het officiële samenwonen of trouwen lijkt verstandig. Zo leer je elkaars verwachtingspatroon kennen en dat voorkomt verrassingen. 

Leg de lat in ieder geval niet te hoog en trek je niet teveel aan van de verwachtingen van anderen. Zeker als je zelf al kinderen hebt of je krijgt samen kinderen, dan merk je waarschijnlijk dat zij meer kunnen rekenen op jouw onvoorwaardelijke liefde en betrokkenheid. Voel je daarover niet schuldig, het zijn biologische, instinctieve oerprocessen. Je kent je eigen kinderen nu eenmaal heel hun leven, je herkent eigenschappen en genen van jezelf en je kunt gewoon meer van ze hebben. Daarvoor zorgt die berg onvoorwaardelijke liefde die je als biologische ouder voor ze voelt. Datzelfde krijgen je stiefkinderen van hun biologische ouders en daarmee doe je je stiefkinderen dus niet tekort.

Als je al moeder bent

Sommige stiefmoeders hebben zelf ook kinderen uit een vorige relatie. De overgang naar het samenleven met stiefkinderen is voor hen waarschijnlijk minder heftig dan voor kinderloze stiefmoeders. Als moeder weet je simpelweg wat je ongeveer kunt en mag verwachten van kinderen. Daarmee is niet gezegd dat de moeders het gemakkelijk hebben als het gaat om het stiefmoederen. Je verwachtingspatroon is gebaseerd op je eigen kinderen die je zelf hebt opgevoed. Stiefkinderen gedragen zich misschien heel anders dan je verwacht. Omdat het niet jouw kinderen zijn, je hebt ze niet opgevoed en ze lijken niet op je. 

Als je beide kinderen hebt uit een eerdere relatie vraagt dat waarschijnlijk nog meer van jullie als opvoedpartners. Je bent gewend om de opvoeding op een bepaalde manier vorm te geven en je nieuwe partner denkt daar misschien heel anders over. En dan is er ook nog de opvoeding en de regels die de ex-partners hanteren als de kinderen daar zijn. Dat kan het heel ingewikkeld maken. Soms gaat het zonder veel problemen redelijk soepel, maar je kunt er ook in verstrikt raken. Hoe jullie het aanpakken is natuurlijk geheel aan jullie. Er zijn stiefgezinnen waar de biologische ouder zelf alle belangrijke beslissingen neemt over de eigen kinderen, al dan niet na wat ruggespraak met je partner of ex-partner. Er zijn ook stiefgezinnen waar beide ouders samen op één lijn willen zitten. Wat je afspreekt is natuurlijk ook medeafhankelijk van jullie gezinssituatie, de leeftijd van de kinderen en je eigen voorkeuren. Maar een goed gesprek hierover voorafgaand aan het samenleven lijkt verstandig.

De eeuwige ex

Als je nieuwe partner kinderen heeft, dan is er geregeld contact met zijn ex-partner. De kinderen moeten worden opgehaald, soms is er overleg nodig over belangrijke beslissingen. Door de kinderen blijft de ex-partner altijd in beeld. Dat besef is belangrijk voor een stiefmoeder. Als je kiest voor een vader, krijg je de stiefkinderen en hun moeder erbij. Soms is de relatie tussen de ex-partners heel goed, soms gaat het erg moeizaam. Soms kan de relatie (tijdelijk) verslechteren, omdat jij in beeld komt. Sommige moeders zien je misschien als concurrent of zijn jaloers. Als je zelf ook kinderen hebt, kan jouw nieuwe relatie het contact met je eigen ex ook veranderen. Er is ineens een andere man in jouw leven en dat van jullie kinderen. Dat kan ook resulteren in jaloezie of concurrentiegevoelens. Het hoort er allemaal bij en het duurt waarschijnlijk een tijdje voordat iedereen is gewend aan de nieuwe situatie. Als de biologische moeder is overleden, kan jouw introductie toch nog moeizaam verlopen. Kinderen kunnen hun moeder idealiseren en jou als ongewenste concurrent zien. Soms duurt het een (hele) tijd, maar gaat het uiteindelijk goed. Soms blijft het altijd een moeizame kwestie.

Starters mythen

Mythen rond het stiefmoederschap zijn vaak gebaseerd op verwachtingspatronen. Maar verwachtingen zijn vaak heel zwart-wit en weinig reëel, omdat ze gebaseerd zijn op je eigen referentiekader. Als je bent opgegroeid in een traditioneel- oftewel kerngezin past dat referentiekader uiteraard niet bij je huidige situatie, want een stiefgezin is veel complexer. Bij deze een overzicht van stiefmoeder mythen:

Het stiefgezin is een happy family

De stiefkinderen zijn niet altijd blij met jouw komst. Je stiefkinderen kunnen liever de status quo behouden. Er kan veel weerstand ontstaan tegen jouw aanwezigheid. Het uitkuren van die weerstand op de stiefmoeder is voor stiefkinderen heel veilig, want daarmee hebben ze vaak nog geen band en zetten ze niets op het spel.

Ik hou automatisch van mijn stiefkind(eren)

Je kunt je heel schuldig voelen als je merkt dat je niet als een moeder houdt van je stiefkinderen en wel eens boos op ze wordt. Je voelt je dan een echte 'boze' stiefmoeder. De liefde van een moeder is gebaseerd op een heel leven samen, gedeelde eigenschappen en genen. Je kunt niet van jezelf verwachten dat jij zonder al deze zaken automatisch onvoorwaardelijk van ze houdt. Dat is gewoon niet reëel.

Dit gezin wordt als mijn gezin vroeger

Je partner en stiefkinderen delen al een hele geschiedenis en hebben samen bepaalde gewoonten en tradities opgebouwd. Die zijn waarschijnlijk heel anders dan de gewoonten en tradities waarmee jij vroeger bent opgegroeid. Het besef dat het in jullie stiefgezin heel anders zal zijn als hoe het vroeger thuis ging, voorkomt teleurstelling en frustratie.

Ik kan vast goed opschieten met mijn stiefkind(eren)

Als je van kinderen houdt en ze misschien zelf al hebt, betekent dat nog niet dat je automatisch een goede relatie kunt opbouwen met je stief(kinderen). Er kan weerstand zijn tegen jouw komst waardoor je stiefkind(eren) zich vijandig of argwanend opstellen. Een stiefgezin is een complex gezin met een hele eigen dynamiek. Verwacht dus geen wonderen, maar geef het tijd.

 

Top 5 tips

Elke beginnende stiefmoeder treft struikelblokken, uitdagingen en valkuilen op haar pad. Hoe het jou vergaat, is afhankelijk van verschillende factoren. Wat je zeker helpt, is een reëel verwachtingspatroon. Bij deze enkele tips voor de beginnende stiefmoeder.

1.       Communicatie, communicatie, communicatie

Praat met je partner over zijn en je eigen verwachtingen over jouw rol in het stiefgezin. Blijf met elkaar in gesprek over wat er goed en minder goed gaat.

2.       Werk aan reële verwachtingen

Een stiefgezin is complexe situatie die ontzettend veel flexibiliteit, geduld en doorzettingsvermogen kan vereisen. Een stiefgezin lijkt waarschijnlijk niet op het gezin waarin je zelf bent opgegroeid. Houd daar rekening mee.

3.       Stap niet meteen in de moederrol

Je stiefkinderen hebben al een moeder en zitten niet op een reserve-exemplaar te wachten. Zonder het te merken kun je loyaliteitsconflicten bij je stiefkinderen aanwakkeren.

4.       Geef jezelf veel tijd om te wennen

Zeker als je zelf geen kinderen hebt, kan de overgang naar een stiefgezin je nogal overrompelen. Het kost tijd om aan elkaar te wennen. Geef je zelf en anderen die ruimte.

5.       Rustig bouwen aan de relatie

Investeer tijd en energie in samen leuke dingen doen. Dan accepteren je stiefkinderen het ook als je eens streng moet zijn. Geef je stiefkinderen de ruimte om aan je te wennen als huisgenoot. En vergeet niet dat de vader een centrale rol speelt bij de acceptatie van de stiefmoeder door de kinderen.

 

Welkom in het stiefgezin

Inmiddels wonen jullie samen en vorm je samen een nieuw gezin. De stiefkinderen zijn er misschien elke dagen per week, misschien om het weekend. Als je zelf kinderen hebt, wonen die waarschijnlijk de meeste tijd bij jullie. Soms zijn ze misschien enkele dagen bij hun vader. Dat kan betekenen dat jullie soms het rijk alleen hebben, als je bijvoorbeeld zelf geen moeder bent. Als je wel kinderen hebt, kan de samenstelling van het gezin zelfs van dag tot dag verschillen. Soms ben je compleet, soms zijn alleen jouw kinderen er, soms alleen zijn kinderen. Dit schetst al heel duidelijk de complexiteit van het stiefgezin. De samenstelling kan zelfs per week een paar keer wijzigen. En als de kinderen erg verschillen van leeftijd kan dat ook nog betekenen dat ze allemaal een andere benadering vereisen. Daarnaast hebben jullie wellicht hele verschillende opvoedstijlen. Daar komt nog bij dat als je allebei kinderen hebt, dat je op sommige momenten vader en stiefvader bent of moeder en stiefmoeder. En voila: de complexiteit van het stiefgezin in een notendop. Je begrijpt dat het even kan duren voordat iedereen is gewend aan elkaar en aan de situatie. Volgens sommige onderzoekers kan dat proces 2 tot 5 jaar duren.

Loyaliteitsconflicten

De eerste jaren zijn het zwaarst voor de leden van het stiefgezin. Iedereen moet aan elkaar wennen, je weet nog niet precies wat je aan elkaar hebt. In die eerste periode kan iedereen worstelen met loyaliteitsconflicten. Je stiefkinderen willen misschien toenadering zoeken, maar dat kan voelen alsof ze hun eigen moeder in de steek laten. Zeker als hun moeder zich negatief uitlaat over jou, is het voor stiefkinderen heel moeilijk om jou aardig te vinden. Je partner kan ook worstelen met loyaliteitsconflicten. Hij ziet misschien veel door de vingers en wil het vooral leuk hebben op de (spaarzame) dagen dat zijn kinderen er zijn. Als jij daar anders over denkt en vraagt om ingrijpen of je hebt kritiek op je stiefkinderen, dan kan dat voelen alsof hij partij moet kiezen. Als er tussen jou en de stiefkinderen veel ruzie en irritatie is, gebeurt er in principe hetzelfde. Zeker als je allebei eigen kinderen hebt en er wordt veel geruzied, kan dat het stiefgezin verscheuren. De verhoudingen staan op scherp en je wordt steeds geconfronteerd met de vraag waar je loyaliteiten liggen. In een stiefgezin is dat allemaal wat ingewikkelder dan in een kerngezin. Voor wie kies je partij als je partner continue overhoop ligt met je eigen kinderen? Het kan gebeuren dat je eigen kinderen of je stiefkinderen je uitdagen. Om uit te proberen voor wie je kiest: voor je eigen kinderen, zijn kinderen of voor je partner. En dan is het soms niet eens verwonderlijk als je voor je stiefkinderen kiest, omdat je gewoon ontzettend je best doet om daarmee een band op te bouwen. Ook je eigen kinderen kunnen jouw loyaliteiten testen, want zij hebben ineens ook concurrentie als het gaat om jouw aandacht. Misschien is het begrijpelijk dat je gevoelsmatig eerder kiest voor je eigen kinderen. Toch kan het soms verstandiger zijn om je te richten op je partner. De kinderen gaan tenslotte ooit het huis uit en dan moet je samen verder. In hoeverre loyaliteitsconflicten een rol spelen in jullie stiefgezin is afhankelijk van jullie persoonlijkheden en situatie. Maar wees alert op dit soort processen, want ze kunnen je gezin verscheuren.

Verkeerde verwachtingen

Hoge verwachtingen zijn de grootste valkuil voor stiefmoeders. Waarom zijn de verwachtingen zo hoog gespannen? Dat heeft misschien te maken met onze generatie en de hoge eisen die we aan onszelf en ons geluk stellen. Misschien laten vrouwen zich sneller leiden door het utopische beeld van the happy family. Maar wat waarschijnlijk een grote rol speelt is de basis van je verwachtingspatroon. Je verwachtingspatroon is gebaseerd op je eigen referentiekader met daarbinnen je eigen ervaringen. En als je bent opgegroeid in een traditioneel oftewel kerngezin (waar beide ouders trouwden voor het leven) heb je een heel ander referentiekader. Je verwacht simpelweg een soortgelijke gang van zaken als waarbinnen je zelf bent opgegroeid. En dat verwachtingspatroon heeft weinig kans van slagen, want elk gezin is anders. Er gelden andere regels, de gezinsleden gaan anders met elkaar om en gedragen zich heel anders dan je gewend bent. De rest van de gezinsleden hebben met elkaar al bepaalde gewoonten en tradities ontwikkeld, waarop jij waarschijnlijk maar beperkt invloed hebt. Op zondag een boswandeling maken kan niet, je stiefkinderen moeten voetballen. Waarom aan tafel eten, bij mama eten we altijd voor de tv. Samen spelletjes doen vind jij misschien gezellig, maar dat kan jouw stiefkinderen misschien niet boeien. En dus sluiten je verwachtingen en eigen ervaringen niet aan bij dit nieuwe gezinsplaatje. Het is moeilijk om in te schatten hoe realistisch of onrealistisch je verwachtingen zijn. Iedere situatie is uiteraard uniek. Maar het besef dat het waarschijnlijk heel anders zal zijn als dat jij vroeger thuis gewend bent, gaat je zeker helpen.

Stiefmoeders zonder eigen kinderen hebben bovendien nog een extra handicap. Zij missen de ervaring om in te schatten wat ze kunnen en mogen verwachten van kinderen. Dat is ook nogal eens onderwerp van discussie tussen de partners. Marieke Henselmans geeft in haar boek Goed opgevoed (Isbn 9055156671 of https://www.goedopgevoed.nl/) een checklist 'Wat kan je kind en wanneer'. Die checklist geeft een beeld van wat je bij elke leeftijd mag verwachten.

Emoties

Bij een positief scenario zijn je stiefkinderen blij met jouw komst. Voor jongere kinderen ben je misschien een nieuw speelkameraadje die aandacht voor ze heeft. Oudere kinderen zijn misschien blij dat hun vader weer een nieuwe partner heeft. Langzaam went iedereen aan de nieuwe situatie en er is binnen dat nieuwe gezin ook een plaats voor jou. In zo'n scenario is het soms misschien nog flink wennen, maar grote aanpassings- of loyaliteitsproblemen zijn er niet. Als stiefmoeder voel je je geaccepteerd en er ontstaat een goede band met de stiefkinderen. Als gezin doe je samen leuke dingen en geniet je van elkaar. Je voelt je thuis in het nieuwe gezin.

In een minder positief scenario balen de stiefkinderen van jouw aanwezigheid. Voorheen hoefden ze hun vader niet te delen en gingen de dingen misschien heel anders. Kinderen willen vaak de status quo behouden en zitten niet te wachten op ingrijpende veranderingen. Er kan veel irritatie en ruzie zijn, zowel bij de stiefkinderen als bij jou. Waarschijnlijk heb je maar beperkt invloed op hoe de dingen gaan en dat kan ontzettend frustreren of geeft je een gevoel van onmacht. Misschien deel je met je partner de zorg voor de (stief)kinderen. Dat wordt niet altijd gewaardeerd en ook dat kan pijnlijk zijn. Kinderen zijn zich nu eenmaal niet altijd bewust van alle energie en tijd die je aan ze besteedt. Als je zelf kinderen hebt, is hun waardering en dankbaarheid minder belangrijk. Als hun moeder is het praktisch vanzelfsprekend dat je voor ze zorgt. Maar voor de zorg voor je stiefkinderen is minder vanzelfsprekend en dus verwacht je misschien meer. Probeer daarin een beetje te relativeren.

 

Je partner

Hoe de partner zich opstelt in het stiefgezin speelt een belangrijke rol. Sommige vaders verwachten dat je de zorg voor de stiefkinderen op je neemt en laat dat dus graag aan je over. Dat kan heftige reacties bij je stiefkinderen veroorzaken, ze kunnen zich onzeker gaan voelen als ze denken dat de vader zich terugtrekt. Vrouwen voelen zich al snel verantwoordelijk voor het gezin en nemen de primaire zorgtaken (soms tegen beter weten in) op zich. Als er dan problemen ontstaan en de vader stelt zich terughoudend op of heeft geen begrip voor de stiefmoeder, kan dat ontzettend frustreren. Je verkeert dan in een onmogelijke positie waarin je wel de verantwoordelijkheid hebt, maar geen zeggenschap, autoriteit of gezag. Je kunt je dan een machteloze outsider voelen. 

Hoeveel zorgtaken en verantwoordelijkheden jij op je neemt, dat beslis je natuurlijk zelf. Veel ervaren stiefmoeders geven aan dat ze niet altijd voldoende steun van de vader krijgen. Ze voelen zich niet altijd gesteund of gewaardeerd. Als hun partner zich helemaal richt op de stiefkinderen op de momenten dat zij er zijn, kunnen stiefmoeders zich echt het spreekwoordelijke vijfde wiel aan de wagen voelen. Sommige vaders overcompenseren hun afwezigheid door veel aandacht en veel vrijheid. Stiefmoeders verwijten vaders nogal eens dat er de routine en regels ontbreken. Verschillen van inzicht, tegengestelde idealen en streefbeelden, verschillende opvoedstijlen. Het zijn zaken die de relatie flink onder druk zetten.

Je relatie met je stiefkinderen

Hoe kinderen reageren op de aanwezigheid van een stiefmoeder heeft verschillende factoren. Meisjes zijn eerder vaderskindjes en kunnen de stiefmoeder zien als concurrent. Uit onderzoek blijkt dat de relatie tussen de stiefmoeder en stiefdochters vaak moeizamer is dan de relatie tussen de stiefmoeder en stiefzonen. Ook leeftijd speelt een rol. Kinderen tussen 5 en 12 zitten in de 'latente fase', tussen de peuterpuberteit en het echte pubergedrag. Waarschijnlijk gaat het dan gemakkelijker. Sommige onderzoekers stellen dat hoe jonger de kinderen zijn, hoe gemakkelijker de acceptatie van de stiefouder. Onderzoek onder een-ouder gezinnen (veelal moeders en kinderen) concludeert dat hoe langer de ouder alleen is geweest, hoe heftiger de kinderen reageren op de komst van een nieuwe partner. Kinderen willen vaak de status quo behouden en zitten niet te wachten op (ingrijpende) veranderingen. Daarnaast hebben sommige kinderen last van wisselstress. Het omschakelen naar een ander gezin kan zorgen voor stress en moeilijk gedrag. Maar eigenlijk is er maar een stelregel: elke situatie en elk kind is uniek en de reactie op jouw komst is moeilijk te voorspellen. 

Verder is er een duidelijke reden waarom stiefkinderen hun frustraties vaak uitkuren op de stiefmoeder. Dat is een relatief veilig voor ze, ze zetten er immers geen onvoorwaardelijke liefde of bloedband mee op het spel. Bij jou hebben ze (zeker in het begin) simpelweg nog weinig te verliezen. Dit soort gedrag kan jou onzeker maken, misschien denk je dat het aan jou ligt. Dat is dus niet zo. Het zijn verklaarbare psychologische processen die horen bij een (startend) stiefgezin.

De ex-partner

Hoe het contact met de ex-partner precies gaat verlopen, kan niemand je voorspellen. Dat ligt natuurlijk aan de hele voorgeschiedenis, het verloop van de scheiding en hoe iedereen zich opstelt. Misschien praat je na een tijdje over koetjes en kalfjes bij het overdrachtmoment. Misschien gaat het helemaal niet en merk je zelfs dat de moeder de stiefkinderen negatief probeert te beďnvloeden in de hoop dat ze jou niet mogen. Dit is misschien zelfs tot op zekere hoogte begrijpelijk. Stel je voor dat je eigen kinderen een paar dagen per week bij iemand logeren die voor ze zorgt, maar die je zelf niet kent. Dat zorgt waarschijnlijk voor gevoelens van onzekerheid en onrust. Het kan helpen om je terughoudend op te stellen. Bemoei je niet met eventuele discussies tussen de ex-partners, dat moeten ze zelf uitvechten. Ze zijn tenslotte de vader en moeder en delen die verantwoordelijkheid. Laat je vooral niet uitdagen, maar houd het hoofd koel. Misschien ervaren jullie wederzijds wat concurrentiegevoelens, maar laat je daar niet door meeslepen.

Soms kan het toch noodzakelijk zijn om in de bemiddelende rol te stappen, bijvoorbeeld als de verhouding tussen de ex-partners totaal verstoord is. Er zijn situaties waarin er alleen contact is tussen de moeder en stiefmoeder en als dat in jullie situatie goed werkt, is dat natuurlijk prima. Realiseer je dat het vaak gewoon tijd kost en hoop dat je geduld beloond wordt.

Je omgeving

Als je worstelt met bepaalde zaken, dan zoek je al snel steun bij je partner, bij familie of vrienden. Even je hart luchten kan helpen om je emoties te verwerken, te relativeren en alles weer op een rij te krijgen. Niet altijd reageert je omgeving zoals je graag zou willen. Het luisterend oor helpt wel, maar de adviezen die je krijgt zijn misschien helemaal niet bruikbaar. Dat is op zich helemaal niet verwonderlijk, want het referentiekader van de mensen om je heen is gewoon heel anders. Een stiefgezin is nu eenmaal veel complexer dan een kerngezin. In een kerngezin spelen weinig loyaliteitsconflicten, zijn geen ex-partners in beeld en heb je alleen te maken met je eigen kinderen. Je mag dus eigenlijk niet verwachten dat de mensen om je heen begrijpen waarmee jij misschien allemaal worstelt. Het kan daarom heel prettig zijn als je contact hebt met andere stiefmoeders. Het uitwisselen van positieve en negatieve ervaringen brengt je misschien nieuwe inzichten of perspectieven. Via deze website kun je bij de Stichting Stiefmoeders Nederland een stiefmoedermaatje aanvragen. Je krijgt dan de naam en een mailadres van een andere stiefmoeder die ook een mailmaatje zoekt. Zo kun je ervaringen uitwisselen. Alleen je naam en mailadres worden uitgewisseld. Of je graag anoniem blijft of elkaar misschien wel eens wilt ontmoeten, dat beslissen jullie uiteraard zelf.

Kinderwens?

Of je zelf al kinderen hebt of niet, soms kan er nog een kinderwens zijn. Samen met je nieuwe partner (nog) een kind krijgen. Dat kan vooral voor stiefmoeders zonder eigen kinderen een moeizame kwestie worden. Uit onderzoek blijkt dat veel mannen niet staan te springen om nog een keer vader te worden. Ze hebben allemaal zo hun redenen, maar nog meer kinderen zit er wat hun betreft niet in. Waarschijnlijk komt dit onderwerp niet meteen ter sprake als je de relatie begint. Toch kan het verstandig zijn om het eens te bespreken. Als later namelijk blijkt dat hij het echt niet ziet zitten, kan het een echt struikelblok worden. Over dit soort kwesties gaan partners zonder kinderen ook uit elkaar. Met name voor stiefmoeders die zelf geen kinderen hebben, kan het bijzonder pijnlijk zijn. Hun partner heeft namelijk wel kinderen en zijn weigering maakt dat jij er nooit zult krijgen. Dat kan de boel op scherp zetten, want uiteraard moet je er beide achter staan. Weer zo'n belangrijk gespreksonderwerp dus.

Nog meer mythen

Ik ga mijn stiefkinderen redden

Je droomt misschien over een soort tweede moederrol. Je ziet jezelf als 'goede fee' en overstelpt je stiefkinderen met zorg en aandacht. Daarop zitten zij waarschijnlijk helemaal niet te wachten. Het kan zelfs sluimerende loyaliteitsconflicten doen escaleren, waarbij je stiefkinderen zich tegen je gaan afzetten. Dat leidt tot nog meer teleurstelling, frustratie en gevoelens van onmacht. Wees hier dus waakzaam voor, want je offert jezelf helemaal op en je krijgt er niet voor terug wat je verwacht.

Dit gezin gaat mij veel voldoening geven

Het idealiseren van je nieuwe gezin ligt voor sommige stiefmoeders op de loer. Je richt jezelf helemaal op de stiefkinderen die daar niet altijd op zitten te wachten. Dat voelt als klap in je gezicht en je voelt je buitenspel gezet. Eigen doelen en bezigheden buiten het stiefgezin zijn dus belangrijk, naast reële verwachtingen over de beperkte rol die je wellicht kan spelen in het leven van je stiefkinderen.

Mijn partner wordt mijn steun en toeverlaat

Je partner kan een hele andere kijk hebben op het stiefgezin. Wat bij hem een vertederde blik opwekt, kan bij jou voor irritatie zorgen. Verwacht niet dat je partner automatisch jouw eventuele frustraties begrijpt en aanvoelt. Hij idealiseert de kinderen misschien of ziet veel door de vingers. Je mag wel zijn steun, waardering en begrip verwachten.

Top 5 tips

1.       Heb oog voor de kenmerken van het stiefgezin

Een stiefgezin is best een ingewikkeld gezin waar bijna altijd een ex-partner in beeld blijft, waar je stiefkinderen misschien heel anders zijn opgevoed en waarbinnen je op sommige aspecten een bijrol speelt.

2.       Trek je niet teveel aan van je omgeving

Er zijn talloze mensen in je omgeving die een beeld en bijbehorende verwachtingen van je hebben, puur omdat je stiefmoeder bent. Trek je daar niet teveel van aan. Het gaat om wat jij er van maakt.

3.       Leg de lat niet te hoog

Probeer niet te streven naar het perfecte gezin of zoals het vroeger bij jouw thuis was, die situaties kun je niet vergelijken.

4.       Vergeet jezelf niet

Het duurt even voordat iedereen in het stiefgezin aan elkaar gewend is. Misschien krijg je in de tussentijd heel wat te verduren. Zorg goed voor jezelf als anderen in het stiefgezin dat nog niet doen. Richt jezelf ook op doelen en bezigheden buiten het gezin.

5.       Verwacht negatieve emoties

Je stiefkinderen kunnen alle aandacht opeisen of hun frustraties op jou uitkuren. Voel je niet schuldig als je wel eens van ze baalt. Je bent geen heilige.

Opvoeden en autoriteit

Als je zelf ook al kinderen hebt, heb je enig zicht op het opvoeden van kinderen. Dat kan zeker helpen. Stiefmoeders die (nog) geen eigen kinderen hebben, hebben het moeilijker (zo blijkt uit onderzoek). Maar dat wil niet zeggen dat het opvoeden van stiefkinderen een makkie wordt. Ze zijn vaak anders opgevoed, leven volgens andere regels en gedragen zich anders. Jij hebt als stiefmoeder (zeker in het begin) weinig autoriteit en dus kan het flink botsen als jij de stiefkinderen corrigeert. Zeker als de opvoedstijlen van jou en je partner behoorlijk verschillen, kan het flink botsen. Dan is het goed om allereerst afspraken te maken over het opvoeden zelf. Wil je samen op een lijn zitten, voelt het okee als je elkaars kinderen corrigeert of straf geeft? Of houdt ieder van jullie zich bezig met de opvoeding van zijn of haar eigen kinderen. Dat laatste kan een goede afspraak zijn als jullie opvoedstijlen erg verschillen of wanneer de kinderen allemaal wat ouder zijn, bijvoorbeeld pubers. Er is geen ideaal model en het is zoeken naar een aanpak die voor jullie beide werkt. Ook hier is samen in gesprek blijven heel belangrijk.

Fase 3: rustig vaarwater

Ervaren stiefmoeders kijken vaak terug op een hectische periode. In het stiefgezin, maar ook in hun eigen ontwikkeling en gevoelsleven. Inmiddels zijn ze heel wat ervaringen en inzichten rijker.

In het menu rechts vind je meer informatie over dit thema

Een andere basis

Het grote verschil tussen een traditioneel oftewel kerngezin (waar de ouders nooit eerder getrouwd zijn geweest) en een stiefgezin is de basis. In een kerngezin kiezen de partners samen voor kinderen. In het gezinsleven spelen de kinderen dan ook een belangrijke, zo niet de belangrijkste rol. Daar ligt het zwaartepunt. Vaak heeft de moeder de meeste zorgtaken en is zij de spil van het gezin.

In een stiefgezin is de situatie anders. De stiefmoeder heeft niet dezelfde verantwoordelijkheid en zeggenschap als de biologische ouders. Je kunt dus ook niet dezelfde focus op de kinderen verwachten als bij een kerngezin. Bij een stiefgezin ligt het zwaartepunt eerder bij de relatie met je partner, daar moet je mee verder als de kinderen het huis uit zijn. Die relatie is ook erg belangrijk, want een stiefgezin runnen vraagt veel van beide partners. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat de stiefkinderen niet belangrijk zijn. Maar het zwaartepunt ligt (met name voor stiefmoeders zonder eigen kinderen) gewoon ergens anders. Dat betekent dat je investeert in elkaar: je onderneemt dingen zonder de kinderen, maakt tijd voor een goed gesprek en hebt oog voor elkaar. Ervaren stiefmoeders beschermen hun relatie meer en richten zich meer op hun partner dan op de kinderen. Het stiefgezin draait bij hen vaak niet om de stiefmoeder, maar om de vader. Hij heeft tenslotte ook de primaire verantwoordelijkheid voor de kinderen. Dit vereist misschien veel meer input dan vaders gewend zijn, maar het is wel een evenwichtig uitgangssituatie. Overigens zijn de meningen hierover verdeeld. Sommige onderzoekers stellen dat gezinsgerichte paren een betere partnerrelatie opbouwen dan partnergerichte paren.

De ideale stiefmoeder?

Natuurlijk is elke situatie, elk stiefgezin en elke stiefmoeder uniek. Er is uiteraard geen standaard succesformule die altijd werkt. Maar uit onderzoek blijkt wel dat er bepaalde uitgangspunten zijn die het je gemakkelijker kunnen maken. De meningen zijn verdeeld, maar de functieomschrijving van ideale stiefmoeders zou er als volgt kunnen uitzien:

Zonder eigen kinderen

Je hebt reële verwachtingen van het leven in een stiefgezin, dus je legt de lat niet te hoog. Je hebt uitgebreid gepraat over hoe jullie omgaan met elkaar, de stiefkinderen en de taken in het gezin. In het begin stel je jezelf terughoudend op. Je richt je met name op je partner. Je staat open voor een relatie met je stiefkinderen, maar je dringt jezelf niet op. Jullie geven elkaar veel ruimte, je ziet jezelf zeker niet als een tweede moeder. Je bent niet primair verantwoordelijk voor de stiefkinderen, maar je helpt je partner wel mee als het gaat om zorgtaken. Je behandelt ze met respect, je stelt je positief op en hebt oog en aandacht voor ze. Je bent er voor ze als ze je nodig hebben en weet wanneer je afstand moet houden. Indien nodig stel je tussentijds je verwachtingen bij. Je stopt niet al je energie in het stiefgezin, je richt jezelf ook op zaken buiten het gezin. Je stelt ook grenzen en handhaaft die door ook wel eens nee te zeggen. Pas als de stiefkinderen je autoriteit accepteren, kun je eventueel hun gedrag corrigeren. Dat zal eerder het geval zijn als het om jonge kinderen gaat. Bij oudere kinderen houd je je niet bezig met opvoeden, maar het handhaven van de huisregels is eventueel wel mogelijk. Het is immers ook jouw huis.

Met eigen kinderen

Als je zelf kinderen hebt of je krijgt kinderen met je nieuwe partner, dan zijn er natuurlijk verschillen. Als er een redelijk leeftijdsverschil tussen je stiefkinderen en je eigen kinderen zit, is het waarschijnlijk gemakkelijker om te moederen over je eigen kinderen en te zorgen voor de rest. De combinatie van je rol als stiefmoeder en moeder is voor de ene stiefmoeder gemakkelijker dan voor de andere. Afhankelijk van je eigen situatie moet je er je weg in vinden. Behandel alle kinderen hetzelfde, dat betekent heel veel voor kinderen.

Gevoelsmatig

Niet alleen in praktisch opzicht is het een hele opgave om in je rol als stiefmoeder te groeien. De emotionele ontwikkeling heeft waarschijnlijk nog veel meer impact. Ook hier ontbreekt het standaard recept, maar ervaren stiefmoeders en onderzoekers geven wel bepaalde aandachtspunten. Een ideaalrecept lijkt:

Zonder eigen kinderen

Een stiefmoeder hoeft niet onvoorwaardelijk van haar stiefkinderen te houden. Daarover hoef je je ook niet schuldig te voelen. Een stiefmoeder investeert emotioneel ook minder dan de moeder of vader van de kinderen. Je staat open voor een geleidelijke ontwikkeling van een bepaalde band, maar als die niet ontstaat is dat ook prima. Je bent wel betrokken bij je stiefkinderen, daarop mogen ze rekenen. Je maakt immers deel uit van elkaars leven. Als er wel een ruzies of strubbelingen zijn, betrek je dat niet zomaar op jezelf. Je kunt goed relativeren en hebt oog voor de verschillende belevingen van de gezinsleden. Je stelt indien nodig je verwachtingen en inspanningen bij, zodat je perspectief reëel blijft en je jezelf niet wegcijfert. Je hoort bij het gezin en alle gezinsleden respecteren jouw plaats daarbinnen. Van je partner mag je meer verwachten. Hij hoeft niet alle problemen op te lossen, maar hij heeft begrip voor jouw beleving en waardeert je inzet. Je accepteert dat je het soms niet weet en niet altijd invloed hebt op hoe de dingen gaan. Daarmee voorkom je frustratie, machteloosheid en teleurstellingen. Soms kan deze begrenzing je frustreren. Toch geeft deze insteek rust en ruimte, omdat je je niet langer verantwoordelijk hoeft te voelen voor iets waarop je weinig invloed hebt.

Met eigen kinderen

Als je zelf kinderen hebt of met je nieuwe partner kinderen krijgt, voel je waarschijnlijk veel meer voor die kinderen. Je bent immers hun moeder. Daarover hoef je je niet schuldig te voelen of te schamen, het zijn instinctieve-biologische processen. Die onvoorwaardelijke liefde die je voor je eigen kinderen voelt, krijgen de kinderen ook van hun vader en moeder. Je doet ze dus niets tekort. Je behandelt alle kinderen (zeker als ze niet veel schelen in leeftijd) hetzelfde. Stiefkinderen zien je gedrag en niet je gevoel, maar snappen best dat je iets anders voor hen voelt dan voor de eigen kinderen. Dat hebben ze namelijk zelf ook. Ze geven misschien veel om je, maar hun eigen moeder blijft bijna altijd belangrijker. Je voelt je wel betrokken bij het welbevinden van je stiefkinderen, maar je voelt je niet als hun tweede moeder. Er zijn grenzen.

 

Wat zeggen de stiefkinderen?

Er is ook onderzoek gedaan naar wat stiefkinderen prettig en minder prettig vinden aan een stiefmoeder. De stiefkinderen hebben vooral moeite als de stiefmoeder zich als primaire opvoeder opstelt en bijvoorbeeld de huisregels bepaalt. Ze kunnen de stiefmoeder zien als een indringer en vooral meisjes kunnen worstelen met jaloeziegevoelens. De stiefkinderen geven zelf aan dat ze tijd nodig hebben om te wennen aan de stiefmoeder. Dat kan zelfs enkele jaren duren. Een goede voorbereiding op de komst van de stiefmoeder of het wonen in een stiefgezin zijn ook belangrijk. Als hun vader trouwt met de stiefmoeder voelen sommige kinderen zich zekerder over de positie van het stiefgezin.

Goede communicatie waarbij ruimte is voor de reactie van stiefkinderen is ook belangrijk. Zeker bij oudere stiefkinderen kan het helpen om gewoon aan te geven dat je niet de plek van hun moeder wilt innemen. Daarmee kun je loyaliteitsconflicten verminderen. Verder willen stiefkinderen gelijk worden behandeld als eventuele stiefbroers of -zussen. De stiefmoeder moet in ze geďnteresseerd zijn en zich relaxed en vriendelijk opstellen. Iemand die leuke familie-uitjes verzint is ook welkom. De stiefkinderen hebben vooral behoefte aan duidelijkheid. Neem dus een beslissing over bijvoorbeeld de huisregels of opvoeding, maar blijf niet discussiëren en ruziën over dit soort zaken.

Vooral oudere stiefkinderen willen graag betrokken worden bij belangrijke beslissingen. Door hun mening te kunnen geven aan een luisterende vader en stiefmoeder voelen ze zich gehoord. Het gevoel dat er rekening met ze wordt gehouden werkt ook bevorderend op de acceptatie van de stiefmoeder. Kinderen gaan hun stiefmoeder overigens bijna nooit als echte moederfiguur zien. Overigens hebben stiefkinderen minder moeite met de komst van een stiefvader dan met de komst van een stiefmoeder. Waarschijnlijk omdat de moeder vaak de primaire zorgtaak en er dus voor de kinderen minder verandert als er een stiefvader in beeld komt.

Je partner

Stiefmoeders voelen zich niet altijd begrepen, gesteund of gewaardeerd door hun partner. In kerngezinnen is de moeder vaak de mediator, zij bewaakt de harmonie in het gezin en grijpt indien nodig in. De stiefmoeder heeft niet altijd de autoriteit, zeggenschap of positie om deze rol in te vullen. En zo kun je letterlijk tegenover elkaar komen te staan. Goede communicatie is voor alle partners en in elke soort relatie van levensbelang. Dat geldt dus ook voor de partners in een stiefgezin. Krop dingen niet op, maak ze bespreekbaar zonder meteen een oplossing voor elkaar te verzinnen. Door met elkaar in gesprek te blijven kom je al een heel eind. Door samen praten over hoe het gaat en wat er niet lekker loopt, leer je elkaars perspectief beter kennen. En elkaar begrijpen is vaak al het halve werk. 

Je stiefkinderen

Er zijn stiefmoeders die van hun stiefkinderen houden alsof het hun eigen kinderen zijn. Er zijn ook stiefmoeders die geen enkele band ontwikkelen met hun stiefkinderen. Ervaren stiefmoeders geven aan dat ze vooral geen moeder willen zijn voor de stiefkinderen. Ze voelen zich meer een betrokken tante, die er voor de kinderen is en om ze geeft. Stiefmoeders die voor de tweede keer in deze rol terecht komen, geven aan dat ze starten met minder hoge (en dus reële) verwachtingen. Ook nemen ze veel meer tijd om een relatie op te bouwen met de stiefkinderen. Ze realiseren zich dat ze nooit een biologische ouder worden en de bijbehorende rol, plaats en zeggenschap krijgen. Ze is er voor de stiefkinderen, maar het gezin draait om de vader. De vaders zijn de meest actieve en betrokken ouder. Misschien dat deze insteek kan frustreren, maar toch brengt het wel rust en ruimte. Je hoeft je namelijk niet langer verantwoordelijk te voelen voor iets waarop je weinig invloed hebt.

Meer kinderen?

Uit onderzoek blijkt dat een nieuw kind de familieband tussen de overige gezinsleden kan verstevigen. Maar vaders staan vaak niet te trappelen om nog meer kinderen te krijgen. Dat kan voor vrouwen die nog geen moeder zijn en het graag willen worden heel frustrerend zijn. Uit onderzoek blijkt dat een kwart van de vaders echt niet wil en ook niet van gedachten verandert. Als dat niet van tevoren duidelijk is, kan zo'n weigering heel pijnlijk zijn. Je kan in een onmogelijk dilemma terecht komen. De kans om zelf moeder te worden word je ontnomen en het verstrekt je gevoel van machteloosheid. Toch blijven veel vrouwen bij hun partner, misschien omdat ze nu emotioneel veel hebben geïnvesteerd in het stiefgezin. 

Overigens blijkt uit onderzoek dat de afweging om wel of geen eigen kinderen te krijgen voor veel onrust kan zorgen bij kinderloze stiefmoeders. Zeker als de relatie met de stiefkinderen moeilijk is, kan het verlangen naar een eigen kind groeien. Juist de wens om eigen kinderen te hebben, geeft voor veel vrouwen de doorslag. De verwachting dat een eigen kind heel anders voelt, is juist. Dat geven stiefmoeders die vervolgens zelf moeder worden ook aan. Ten opzichte van hun eigen kinderen is er geen enkele twijfel over hun onvoorwaardelijke liefde, rol, autoriteit en zeggenschap. Het kan voelen alsof je ineens wel serieus wordt genomen door je omgeving en je partner. Het kan zelfs effect hebben op je stiefkinderen, die je ineens in een moederrol zien.

Top 10 Tips

Op basis van de ervaringen van ervaren stiefmoeders is de volgende top 10 samengesteld:

1 Investeer in je relatie, met hem moet je verder

2 Blijf met je partner in gesprek, ook over de minder leuke dingen

3 Je partner heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de kids, jij ondersteunt

4 De kinderen weten waar ze aan toe zijn en er wordt naar ze geluisterd

5 Geef je stiefkinderen tijd en ruimte. Geef jezelf dat ook!

6 Je hebt oog voor het welzijn van je stiefkinderen en bent betrokken

7 Je kunt goed relativeren en betrekt niet alles op je jezelf

8 Je accepteert dat de dingen gaan zoals ze gaan

9 Je cijfert jezelf niet weg, je krijgt binnen en buiten het gezin wat je nodig hebt

10 Maak af en toe de balans op, misschien komt er een moment om te stoppen, een moment om te trouwen of een moment om samen kinderen te krijgen

Tips van ervaren stiefmoeders

Vrouwen die inmiddels een aantal jaren stiefmoeder zijn, kijken vaak terug op een roerige periode. Het leven in een stiefgezin heeft gezorgd voor verrassingen, prettige en minder prettige. Je komt terecht in situaties waarmee je vantevoren helemaal geen rekening hebt gehouden. Je ervaart nieuwe emoties, prettige en minder prettige.  

Natuurlijk heeft iedere stiefmoeder positieve gevoelens en ervaringen. Allereerst word je natuurlijk verliefd op je partner. Je groeit naar elkaar toe en er ontstaat steeds meer intimiteit. Verliefdheid wordt 'houden van' en je gaat samenwonen. Als je stiefkinderen er zijn, dan ben je samen een gezin. Als je zelf al kinderen hebt, dan geldt dat natuurlijk ook. Om (weer) een gezin te zijn, voelt natuurlijk goed. Je maakt ergens deel van uit. Het is misschien niet altijd gemakkelijk, maar ook in traditionele oftewel kerngezinnen wordt natuurlijk wel eens ruzie gemaakt. Als je zelf geen kinderen hebt, is het misschien erg wennen. Maar kinderen ervaren de wereld op een hele eigen manier en het kan heel verrassend zijn om daarvan deel uit te maken. Daarnaast kun je iets voor een ander betekenen. Door je partner te steunen bij de zorg voor de kinderen en door er te zijn voor de stiefkinderen. Ook je eventuele eigen kinderen maken weer deel uit van een compleet gezin, met extra broertjes, zusjes en een stiefvader die er voor ze kan zijn. Ook dat is waardevol. Verder kun je je stiefkinderen met dingen in contact brengen die ze nog niet kennen. Een keer naar de film in plaats van de speeltuin, naar zee in plaats van het bos, een middagje tutten met make-up en verkleedkleren. Je biedt ze andere ervaringen en zorgt op die manier voor iets extra's.  

Waardering

Het gevoel dat je gewaardeerd wordt, kan een van de sterkste positieve emoties zijn. Voor je eigen kinderen heb je als vanzelfsprekend tijd, aandacht en energie. Jij bent verantwoordelijk voor ze en zorgt dus voor ze. Verder is er ook wederzijds onvoorwaardelijke liefde. Voor stiefkinderen ligt dit gevoelsmatig waarschijnlijk anders. Het zijn niet je eigen kinderen en dus is jouw zorg, liefde en aandacht voor ze wat minder vanzelfsprekend. Misschien verwacht je juist van je stiefkinderen dus ook een stukje extra waardering. Dat is zeker bij jonge kinderen niet altijd reëel. De wereld van jonge kinderen draait veelal om henzelf en zij zijn zich niet bewust van alles dat volwassenen voor hen doen. Als je zelf kinderen hebt, dan weet je dat zij je ook niet elke dag bedanken.

Natuurlijk heb je recht op waardering voor jouw inzet in het stiefgezin, of je nu eigen kinderen hebt of niet. Die waardering moet van je partner komen. Hij moet jouw tijd, aandacht en energie voor zijn kinderen waarderen. Door hem maak je tenslotte deel uit van dit gezin. Daarnaast is ook zijn voorbeeldfunctie belangrijk. Als hij je niet waardeert, doen je stiefkinderen dat waarschijnlijk ook niet. Een goed voorbeeld doet nu eenmaal goed volgen.

Negatieve gevoelens

Als stiefmoeder is je positie in het gezin nogal vaag. Je bent geen tweede moeder, geen tante of goede vriendin. Die vage positie kan je onzeker maken. In een slecht scenario kunnen stiefkinderen je uitproberen, vijandig of brutaal zijn. Bij jou zetten ze immers minder op het spel dan bij hun vader, jij bent voor hen gewoon minder belangrijk, hoe hard je ook je best doet. Je hebt waarschijnlijk minder autoriteit bij de kinderen en je partner is misschien veel minder strikt dan jij. Misschien stelt hij geen grenzen, leert hij de kinderen geen verantwoordelijkheid en worden ze verwend. Als jij daar anders over denkt en iets anders mee wilt, heeft hij daar wellicht niet altijd begrip voor. Hij begrijpt misschien ook niet waarom jij zo'n moeite hebt met zijn lieve schatjes. Misschien investeer je wel al je tijd, energie en aandacht in je stiefkinderen en partner, terwijl zij vooral op elkaar gericht zijn. Dit zijn scenario's die je heel onzeker, jaloers, gefrustreerd, wanhopig, teleurgesteld en verdrietig kunnen maken. Dit soort emoties kunnen je relatie ontzettend onder druk zetten. Je partner speelt dan ook een belangrijke rol. Hij moet je ondersteunen als verzorgende ouder, je inzet waarderen en je gevoelens serieus nemen. Samen maak je afspraken over jouw rol en die afspraken kom je samen na.

Machteloosheid

Een van de sterkste negatieve emoties kan het gevoel van machteloosheid zijn. Je hebt weinig of geen invloed op je stiefkinderen en de gezinssituatie, er wordt niet naar je geluisterd door je partner of de stiefkinderen, je voelt je niet gehoord, serieus genomen of gewaardeerd. Er zijn situaties die het gevoel van machteloosheid bevorderen.

• Als je bijvoorbeeld geen invloed hebt op zaken die je direct raken, bijvoorbeeld een beslissing dat je stiefkinderen een extra dag komen.
• Ook situaties waarin je je een buitenstaander voelt of waarin duidelijk wordt dat jij geen deel uitmaakt van de gezamenlijke geschiedenis van je partner en zijn kinderen.
• Situaties waar je geen of weinig invloed op de omgangsvormen binnen het gezin of het gedrag van de kinderen. Je partner vindt het bijvoorbeeld geen probleem dat zijn dochter in huis rookt.

Als je terecht komt in een van deze situaties en je partner begrijpt je gevoelens niet, kun je je echt machteloos voelen. Wees waakzaam voor de volgende reflex: het machteloze gevoel proberen te beteugelen door te proberen meer controle en grip te krijgen op de situatie. Dit helpt waarschijnlijk niet, waardoor je machteloosheid en frustratie verder kunnen toenemen. Je zit dan gevangen in een negatieve spiraal waarin het negatieve gedrag elkaar kan versterken. Het is tenslotte actie-reactie: jij bent niet aardig tegen mij, dan ben ik ook niet aardig tegen jou. Bijt je niet stuk op de situatie, soms is de beste methode om eens diep adem te halen en een stap terug te doen. Accepteren dat de dingen gaan zoals ze gaan, kan een goed advies zijn. Concentreer je op de goede dingen van je gezin en de dingen waarop je nog wel invloed hebt. Als je de kracht vindt om je positief en relaxed op te stellen, kan dezelfde actie-reactie wisselwerking zorgen voor een positieve ommekeer.

Passiviteit?

Uit onderzoek blijkt dat stiefmoeders de relatie met hun stiefkinderen omschrijven als een goede relatie wanneer eventuele vijandigheid van de stiefkinderen ontbreekt. Ze zijn dankbaar als de stiefkinderen zich vriendelijk opstellen. Vaak schrijven zij dit toe aan de stiefkinderen. Als het daarentegen niet goed gaat, dan betrekken stiefmoeders het op zichzelf. Wat deed ik verkeerd? Deze insteek kan leiden tot een eenzijdige, asymmetrische relatie. De stiefmoeder staat klaar voor de stiefkinderen, maar verwacht niets terug. Realistische verwachtingen zijn belangrijk, je stiefkinderen zoeken nu eenmaal geen tweede moeder. Maar je hoeft je eigen gevoelens en behoeften niet weg te cijferen, dan word je niet gelukkig van. Een terughoudende opstelling helpt, dat is wat anders dan een (te) passieve rol

Gevoeligheden

De rol van de stiefmoeder is nu eenmaal niet zo duidelijk als de rol van de moeder. Je houdt misschien wel van je stiefkinderen, maar de onvoorwaardelijke liefde ontbreekt. Dat maakt de relatie tussen jou en je stiefkinderen meer begrensd. Je maakt misschien minder snel ruzie of spreekt je frustratie en boosheid minder snel uit. Datzelfde geldt voor intimiteit. Je eigen kinderen geef je waarschijnlijk veel eerder een knuffel. Bij je stiefkinderen is dat allemaal wat minder vanzelfsprekend. Dat heeft waarschijnlijk wat tijd nodig. Soms zijn ook bepaalde gesprekonderwerpen taboe. Bij je eigen kinderen kun je wel eens mopperen op hun vader, maar bij je stiefkinderen kan dat gevoelig liggen. Commentaar op hun moeder kan al helemaal in het verkeerde keelgat schieten. Veel stiefmoeders omschrijven hun relatie met hun stiefkinderen als het lopen op eieren. Ze zijn steeds op hun hoede en zoeken de grenzen van de relatie niet gauw op.

Eenzaamheid; 'de outsider zijn'

Als stiefmoeder kun je je een echte outsider voelen. Je partner en zijn kinderen delen een hele voorgeschiedenis en jij komt daar ineens bij.  De positie van outsider moet op termijn veranderen in een insiders positie; je wordt geaccepteerd en bent deel van het gezin. Dat kan jaren duren en soms lukt het helemaal niet. Dan blijf je jezelf een buitenstaander voelen. 

Ouders zijn primair gericht op hun kinderen en stiefmoeders zonder eigen kinderen zijn primair gericht op hun partner. Dat verschil zorgt er in de praktijk vaak voor dat je je onbelangrijk voelt. Zijn kinderen zijn belangrijker dan jij, zeker als ze nog jong zijn. Als je zelf kinderen hebt, snap je die focus op de kinderen. Maar dat maakt het tegelijkertijd ook weer moeilijk om samen iets op te bouwen. Zo heeft elke situatie zijn eigen uitdaging. 

De kern stiefmoeder

Dit type stiefmoeder wil graag een soort moeder zijn voor haar stiefkinderen. Ze ziet het gezin als een ideale omgeving voor kinderen. Het feit dat hun partner al vader was, maakte hem extra aantrekkelijk. De kern stiefmoeders is erg gehecht aan hun stiefkinderen en ervaren de aanwezigheid van stiefkinderen totaal niet als problematisch. Deze stiefmoeders komen vaak uit een gelukkig gezin waar de ouders nog steeds bij elkaar zijn. Zo'n soort gezin is haar voorbeeld. Zij kan zichzelf zien als de redder van de kinderen, dé persoon die de schade door de scheiding bij de kinderen kan herstellen. Deze vrouwen hebben vaak de primaire zorg voor de kinderen en verwachten ook geen actieve bijdrage van hun partner. Deze vrouwen hebben vaak moeite met de biologische moeder. Ze vergelijkt zichzelf met de biologische moeder. De kern stiefmoeder vindt het heerlijk als de stiefkinderen haar als moeder zien. Als dat niet gebeurt is dat ontzettend teleurstellend, omdat ze emotioneel veel in de relatie heeft geinvesteerd. Dit type stiefmoeders eist van zichzelf dat ze onvoorwaardelijke liefde voelt voor haar stiefkinderen. Als dat niet het geval is of ze voelt toch meer voor haar eigen kinderen, dan voelt ze zich schuldig.

De biologische stiefmoeder

De biologische stiefmoeder hecht meer waarde aan de biologische band dan aan andere banden. Zij ziet het stiefgezin als een huishouden waar twee gezinnen wonen; zijzelf met partner en haar eigen kinderen en zijn kinderen (haar stiefkinderen). In het begin gaat dit goed, er is ruimte voor eigen gewoonten en tradities. Toch lopen biologische stiefmoeders op de lange termijn vast. Er kunnen spanningen en ruzies ontstaan, omdat zij soms wel verwacht dat haar partner een vaderfiguur wordt voor haar eigen kinderen, maar zij ziet daarentegen geen rol voor zichzelf als stiefmoeder. De biologische stiefmoeder ervaart en voelt een scherpe scheiding tussen haar eigen kinderen en haar stiefkinderen. De stiefkinderen zijn en gedragen zich anders en daarover ontstaat bij de stiefmoeder vaak frustratie en irritatie. Daarover ontstaan vaak wel schuldgevoelens, maar toch blijft het voor de biologische stiefmoeder moeilijk om te houden van haar stiefkinderen. De vader heeft vaak de primaire zorg voor de kinderen. Veel biologische stiefmoeders vinden dat de aanwezigheid van de stiefkinderen de relatie met hun partner negatief beinvloed. Dat kan de relatie nogal onder druk zetten.  

De teruggetrokken stiefmoeder

Soms raken stiefmoeders erg teleurgesteld in het stiefgezin, hun partner of hun stiefkinderen. Het is allemaal niet wat ze ervan verwacht of gehoopt hebben. Soms stellen de stiefkinderen zich vijandig op. Dit zijn situaties waarin je teruggetrokken stiefmoeders tegenkomt. De stiefmoeder trekt zich emotioneel terug uit zelfbehoud of zelfbescherming. Teruggetrokken stiefmoeders hebben vaak vooral negatieve ervaringen met hun stiefkinderen. Zij ervaren weinig of geen steun van hun partner, hij ziet bijvoorbeeld niet de noodzaak tot regels, structuur of het corrigeren van negatief gedrag gericht tegen de stiefmoeder. Teruggetrokken stiefmoeders worstelen vaak met gevoelens van machteloosheid, falen en frustratie. Ze hebben een hekel aan de stiefkinderen. Een ultimatum stellen aan hun partner is moeilijk, vanwege de verwachting dat hun partner niet voor haar kiest. Sommige teruggetrokken stiefmoeders proberen het opnieuw, anderen geven het op omdat het verdere afwijzing voorkomt. Dit type stiefmoeders is het meest ongelukkig, maar komt gelukkig niet veel voor.

De relatiegerichte stiefmoeder

Bij de relatiegerichte stiefmoeder komt de relatie op de eerste plaats. Zij heeft geen interesse in een moederrol en ziet zichzelf meer als vriendin van hun stiefkinderen, zeker niet als stiefmoeder. Met haar partner vormen ze een goed team, ze lossen problemen samen op. De relatiegerichte stiefmoeder komt op adem als de stiefkinderen er niet zijn en is blij dat de biologische moeder in beeld is. Als de stiefmoederrol aan haar wordt opgedrongen, ontstaat er een bepaalde weerstand. Soms draait ze wel het huishouden, maar ze ziet zichzelf niet als ouder of opvoeder. Ze heeft een vriendschappelijke relatie met haar stiefkinderen, maar de vader heeft de primaire zorg en verantwoordelijkheden. Hij corrigeert en geeft straf, de stiefmoeder handhaaft alleen de huisregels. De stiefmoeder vraagt de kinderen wel hun kamer op te ruimen, maar toestemming voor een feestje geeft paps. De relatiegerichte stiefmoeder vindt een goede relatie tussen de ex-partners belangrijk, daar hebben de kinderen baat bij. Omdat relatiegerichte stiefmoeders zich op hun partner richten, heeft een eventuele afwijzing of negatief gedrag van de stiefkinderen ook minder impact. De verwachtingen zijn laag en dat voorkomt teleurstellingen en frustratie. De relatiegerichte stiefmoeder rol werkt niet goed als je moeite hebt met de aandacht van je partner voor zijn kinderen. Maar is er ruimte voor een actieve vader en steun jij hem in zijn vaderrol, dan heeft dit type stiefmoeder weinig problemen thuis. Er is geen concurrentie met je stiefkinderen of hun moeder en dus weinig strijd

De familie stiefmoeder

De familie stiefmoeder ziet haar stiefkinderen als extra familie. Ze zijn even welkom als neefjes en nichtjes. Dit type stiefmoeder heeft vaak zelf al kinderen en is gewend aan complexe situaties. Zij gelooft dat iedereen profiteert van het extra netwerk dat het stiefgezin biedt. De stiefmoeder speelt een gelijke rol als de biologische moeder, er is goede communicatie over de omgang en problemen zijn bespreekbaar. Dit type stiefmoeder ziet zichzelf niet als moeder van haar stiefkinderen, maar kan wel moederen (zorgen voor) haar stiefkinderen. Ze nemen actief deel aan de opvoeding, maar accepteren dat de beide ouders het laatste woord hebben. De familie stiefmoeder heeft reële verwachtingen, stelt zich terughoudend op en neemt de tijd om de relatie tussen haar en de stiefkinderen te laten ontstaan. Zij ziet de relatie met hun partner als het centrale middelpunt van het stiefgezin, samen zorgen zij voor een goede basis. Samen delen ze de zorg voor de kinderen. Er kan wel frustratie ontstaan, bijvoorbeeld wanneer de biologische moeder de rol van de stiefmoeder niet erkent. Terwijl de familie stiefmoeder ervan uitgaat, hoe meer mensen houden van de kinderen, hoe beter dat is.

Welkom in het stiefgezin

Een stiefgezin oftewel een nieuw samengesteld gezin bestaat uit jezelf en je partner, jouw kinderen, zijn kinderen en de kinderen die jullie eventueel nog samen hebben gekregen. Ongeacht of je trouwt of samenwoont met je nieuwe partner, of je zelf al kinderen hebt of niet, of zijn kinderen er de hele week, een halve week of een dag per week zijn, samen zijn jullie een stiefgezin. Ongeacht wat voor een gezin jullie ook zijn (een kerngezin oftewel een traditioneel gezin, een stiefgezin, een pleeggezin), in elk gezin zijn er gewoonten, tradities, grenzen, irritaties, ruzies, rollenpatronen en rolverdelingen, goede en minder goede verhoudingen. Dat zijn allemaal zaken die ontstaan als je een tijdje met elkaar in een huis woont. Je moet samen door een soort groeiproces waarna de boel settelt. Dat groeiproces kan makkelijk en moeilijk verlopen, maar na een tijdje weet je wat je aan elkaar hebt en wat je van elkaar mag verwachten.

In een traditioneel oftewel kerngezin verloopt zo'n groeiproces heel geleidelijk, maar in een stiefgezin gaat het naar verhouding razendsnel. Het is dan ook niet opmerkelijk dat zo’n groeiproces met de nodige groeipijnen gepaard gaat. Uit onderzoek blijkt dat zo’n proces in een stiefgezin gemiddeld tussen de 2 en 5 jaar kan duren. In deze site vind je allerlei tips om een stabiel groeiproces te bevorderen (zie fase 1). En daarnaast is het ook een kwestie van tijd. Tijd om aan elkaar te wennen. En waarschijnlijk gaat het groeiproces sneller naarmate je meer tijd bij elkaar bent. Dat betekent voor stiefgezinnen met een stiefmoeder dat het proces waarschijnlijk langer duurt, omdat de stiefkinderen vaker bij hun moeder zijn.

Wat gebeurt er?

Natuurlijk is elk stiefgezin anders, maar het proces van stiefgezinvorming verloopt volgens onderzoekers wel in bepaalde fasen. Er zijn verschillende modellen die gemiddeld twee tot vijf jaar duren. Als je allebei eigen kinderen hebt, is het waarschijnlijk gemakkelijker om elkaar te begrijpen. Je bent immers allebei ouder en stiefouder. Grofweg zijn er de volgende fasen:

Beginfase

In de eerste periode kan er veel stress, chaos, ruzie en verdeeldheid zijn. Iedereen moet in deze fase aan elkaar wennen. Botsingen, ruzies en confrontaties zijn op zich geen slecht teken. Het is een teken van beweging, verandering, grenzen vervangen en dat zijn vaak hele emotionele processen. Maar het zijn processen waar ieder stiefgezin gewoon doorheen moet. De stiefouder kan zich onzeker voelen, want zijn of haar positie is minder duidelijk dan de positie van de echte ouder. De biologische ouder kan zich verscheurd voelen, er moet geschipperd worden tussen de gevoelens van de eigen kinderen en die van je partner. Blijf in ieder geval met elkaar in gesprek, heb oog voor elkaars beleving en blijf naar elkaar luisteren, want de meeste relaties stranden in deze fase.

Tussenfase

Na de eerste turbulente fase begint de scheidslijn tussen insiders en de outsiders te verdwijnen. Als outsider staat de stiefouder meer op afstand en is hij of zij vaak de eerste die de noodzaak tot verandering constateert. De stiefouder ziet duidelijker welke rollenpatronen, regels en gewoonten uit het vorige gezin moeten veranderen. De biologische ouder speelt een centrale rol in het stiefgezin, de stiefouder moet in ieder geval niet veranderingen initiëren. Dat doe je natuurlijk samen. Sluit compromissen waar nodig, want je partner heeft niet altijd hetzelfde beeld als jou. Na een bepaalde periode ontstaat er meer rust. De gezinsleden raken aan elkaar gewend, zijn zich meer van elkaar bewust en passen zich aan. Je nieuwe gezin ontwikkelt zich langzaam. Er ontstaan nieuwe tradities, rollenpatronen en verhoudingen.  

Eindfase

Na enkele jaren zijn de grootste veranderingen achter de rug. Er is een nieuwe gezinsstructuur ontstaan en iedereen weet waar hij of zij aan toe is. De stiefouder heeft na deze fasen een duidelijk plek in het gezin. In een slecht scenario kan het ook anders verlopen. Je schoonmoeder die je na al die jaren nog niet accepteert, je puberende (stief)dochter die blijft dwarsliggen, een ex-partner die blijft saboteren. Soms is het onvermijdelijk om moeilijke keuzes te maken. Maar jullie gezin heeft ook rust nodig om te groeien en soms kan het nodig zijn om na jaren proberen even een radiostilte in te bouwen. Hoe moeilijk dat ook kan zijn.

De leeftijd van de (stief)kinderen speelt een belangrijke rol in dit proces. Over het algemeen geldt: hoe jonger de kinderen, hoe gemakkelijk het proces van stiefgezinvorming verloopt. Maar zit jullie gezin in de beginfase en zijn er puberende (stief)kinderen (gemiddeld tussen de 2 en 5 of tussen de 12 en 18), dan kan dat extra moeilijkheden opleveren. Pubergedrag zorgt voor extra stress in het gezin en dat zet iedereen onder druk. Een situatie waarbij een volwassen puber ineens fulltime bij jullie komt wonen, kan ervoor zorgen dat jullie opnieuw in de eerste fase terechtkomen. In dit soort stresssituaties kan het moeilijk zijn om goed te communiceren en samen met je partner problemen op te lossen. Het is belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven en samen de grenzen te bewaken. En betrek het pubergedrag niet op jezelf, het gedrag hoort soms gewoon bij de levensfase van het kind.

Kerngezin versus stiefgezin

Een traditioneel oftewel kerngezin verschilt in diverse opzichten van een stiefgezin. De belangrijkste verschillen op een rij:

Structuur

De structuur van een stiefgezin is meer open, dus minder begrensd dan de structuur van een kerngezin. Een kerngezin is overzichtelijk; er is een vader, moeder en kinderen. In een stiefgezin is er naast de vader of moeder, een stiefvader of stiefmoeder, zijn kinderen, haar kinderen, halfbroers, halfzussen, stiefoma's en stiefopa's.

Basis

In een kerngezin zijn de vader en moeder meestal beide primair gericht op de kinderen. Bij een stiefgezin is de biologische ouder meer gericht op de kinderen en de stiefouder richt zich vooral op de partner.  

Stress

Bij een kerngezin strandt 1 op de 3 relaties desondanks de kinderen, daarvoor blijven sommige partners toch nog bij elkaar. Bij een stiefgezin strandt 2 op de 3 relaties, vaak door strubbelingen rond de (stief)kinderen. Leven in een stiefgezin is ingewikkeld en dat kan zorgen voor extra stress.

Probleemgedrag

In de jaren na de scheiding en bij de start van een stiefgezin vertonen de betrokken kinderen vaker probleemgedrag dan in traditionele gezinnen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de scheiding meer effect heeft op de emotionele ontwikkeling van kinderen dan het vormen van een stiefgezin. Uit onderzoek blijkt ook dat kinderen uit stiefgezinnen zich na de eerste tumultueuze jaren zich emotioneel beter ontwikkelen dan kinderen uit eenoudergezinnen. 

Moeder versus stiefmoeder

Bij je eigen kinderen is de (onvoorwaardelijke) liefde eerder wederzijds dan bij stiefkinderen. Je bent waarschijnlijk minder onzeker en gestresst en je hebt automatisch zeggenschap en autoriteit. Meer zaken zijn bespreekbaar, met de kinderen en je partner. Als moeder is jouw rol even belangrijk als die van de vader. 

Insiders versus outsiders

In een beginnend stiefgezin kan er gevoelsmatig een duidelijke scheidslijn zijn tussen insiders en de outsiders. Omdat de overige gezinsleden al eerder een gezin zijn geweest, ben jij als stiefmoeder de outsider. In een traditioneel gezin zijn geen outsiders. Het wegvallen van de scheidslijn tussen in- en outsiders kan enkele jaren duren. Het is een proces dat hoort bij de ontwikkeling van een stiefgezin.

Centrale rol

In veel kerngezinnen speelt de moeder vaak de centrale rol. In gezinnen met een stiefmoeder zonder eigen kinderen moet de vader (in een ideaalsituatie) de centrale rol spelen. Hij is de verbindende schakel tussen alle gezinsleden.

Gedrag van kinderen

Het gedrag van kinderen ontwikkelt zich in bepaalde fasen. Zo draait de wereld van de puberende peuter, kleuter of jonge volwassene vooral om henzelf. Aandacht delen, empathie, consequenties van gedrag zien, dat zijn dingen die kinderen moeten leren. In een stiefgezin kun je ook specifiek negatief kindergedrag tegenkomen. Een kleine greep uit de mogelijkheden.

Geldingsdrang

In elk gezin is er wel eens rivaliteit tussen de kinderen, soms concurreren ze met elkaar. Dat gedrag komt uiteraard ook in stiefgezinnen voor. Zeker tussen kinderen die er altijd zijn en stiefkinderen die er minder vaak zijn. Op zich is hier niets mis mee, zo leren kinderen ook voor zichzelf op te komen. Speel niet continue de politieagent, geef ze dus de ruimte, maar corrigeer waar nodig. En behandel alle kinderen gelijk, ook al voel je misschien niet voor ieder kind hetzelfde.

Wisselstress

Zeker jonge kinderen kunnen veel last hebben van wisselstress. Bij binnenkomst moeten ze weer even acclimatiseren, weer even wennen aan een ander gezin en andere huisregels. Negatief gedrag zoals huilen, ruzie zoeken, negeren of onaardig zijn kan een manier zijn om de grens weer even op te zoeken. Grenzen geven kinderen juist houvast, het schept duidelijkheid. Geef dus de grens aan waar dat nodig is. Door de kinderen even de ruimte te geven bij binnenkomst, bijvoorbeeld een uurtje lekker spelen of kleuren kan ook al veel helpen. Een vast ritueel (eerst even langs bij oma) kan ook al helpen. Oudere kinderen hebben minder last van wisselstress, maar ieder kind kan in het begin moeite hebben met het 'schakelen' tussen twee gezinnen.

Aandacht vragen

Ieder kind krijgt graag aandacht van de mensen om hem of haar heen. Omdat je stiefkinderen er niet elke dag zijn, kan dat resulteren in veel aandacht vragen van hun vader. Mits het naar verhouding is, is hier natuurlijk niets mis mee. Je hoeft niet de hele dag met elkaar op te trekken, het is ook belangrijk dat de biologische ouder alleen tijd doorbrengt met zijn of haar kind(eren). Maar het moet wel in verhouding zijn. De stiefouder moet geen vijfde wiel aan de wagen zijn als de stiefkinderen er zijn, daar word je niet gelukkig van. Er moet geen duidelijke scheidslijn zijn tussen de in- en outsiders in het stiefgezin. Wees ook alert op het negatief aandacht vragen van kinderen, negeren waar het kan en corrigeren indien nodig kan een goede aanpak zijn.  

Manipulatie

Kinderen kunnen feilloos je zwakke plek aanvoelen. Zeker bij pubers moet je hiervoor op je hoede zijn. Maak samen met je partner goede afspraken hoe jullie op dit gedrag reageren en handhaaf de regels! Wees je er bewust van dat je partner niet altijd hetzelfde beeld heeft als jij. Blijf met elkaar in gesprek en zoek een tussenweg of sluit een compromis, want grote verschillen in aanpak of beeldvorming kunnen een relatie doen stuklopen. Heeft je partner geen oog voor jouw mening of gevoelens, dan is dat zoals in iedere andere relatie meestal geen positief teken.

Heb je zelf geen kinderen, dan kunnen boeken over de ontwikkeling van kinderen of opvoeden je veel nieuwe inzichten geven. Hierdoor ben je ook beter voorbereid op een leven met stiefkinderen. En over het algemeen geldt; hoe meer ervaring je opdoet, hoe beter het gaat. Dus geef jezelf de kans om fouten te maken en te leren hoe je moet opvoeden. Zo zijn de biologische ouders ooit ook begonnen. Daarnaast is het belangrijk om het verschil te blijven zien tussen het negatieve gedrag en het karakter van het kind. Zeg tegen een puber niet Ik vind je onredelijk, maar Ik vind dat je je onredelijk gedraagt. Deze nuance is belangrijk.

Top 5 tips

Hierbij wat nuttige tips op een rij:

Reële verwachtingen

Een stiefgezin vormen is best ingewikkeld en het kan enkele jaren duren voordat een stiefgezin volgroeit is. Zorg voor een realistisch beeld van wat je kunt verwachten door je te oriënteren op wat het betekent om in een stiefgezin te leven. Wees geduldig en blijf positief denken.

Communicatie

Een relatie waarbij sprake is van stiefkinderen kan extra stress en struikelblokken geven. Spring niet zomaar in het diepe, maar bereid je samen met je partner voor op wat er komen gaat. Blijf altijd met elkaar in gesprek en heb oog voor elkaars beleving. Steun elkaar en laat je niet tegen elkaar uitspelen.

Beeldvorming

Je partner kan een heel ander beeld van jullie gezinssituatie en de stiefkinderen hebben. Wees je daarvan bewust. Het is belangrijk om oog te hebben voor de verschillen en het zoeken naar compromissen. 

Verleden

Het verleden speelt altijd een rol. Je stiefkinderen zijn het levende bewijs van het verleden van je partner en dat kan best confronterend zijn. Maar door samen kleine stapjes te zetten kun je weer een nieuwe toekomst opbouwen.

Opvoedstijlen

Als je allebei kinderen hebt, kun je hele verschillende opvoedstijlen hebben. Natuurlijk mogen er verschillen zijn, maar het is wel belangrijk om samen bepaalde basisafspraken te maken. Dat is net zo belangrijk als in een traditioneel gezin.

Uit onderzoek blijkt dat de volgende drie zaken de grootste negatieve effecten hebben op de relatie tussen ouder en stiefouder: slechte communicatie, het niet oplossen van conflicten en verschillende visies op opvoeden. En een moeizame relatie met je partner heeft ook weer een negatief effect op het stiefgezin. 

Oefeningen

De groei van een stiefgezin is een langdurig proces. Er zijn dingen die jullie samen kunnen doen om dit proces positief te beinvloeden. Het begint met goed communiceren met je partner. Samen je huiswerk doen en je dus goed voorbereiden op de toekomstige situatie helpt ook. Je kunt samen naar een gespreksgroep van Stichting Stiefgezinnen of naar een therapeut of gezinscoach. Maar je kunt ook zelf aan de slag met wat oefeningen. Wat mogelijkheden:

Jij en je partner

Voordat jullie gaan samenwonen, is het goed om je voor te bereiden op wat er komen gaat. Door eens van gedachten te wisselen over onderwerpen die misschien minder snel ter sprake komen. Vul ieder voor zich de bijgevoegde vragenlijst in en bekijk daarna samen elkaars antwoorden. Waarover denken jullie verschillend en hoe groot zijn die verschillen? Stof om over na te denken dus. Heb je allebei kinderen, dan vul je deze vragenlijst (bijlage 1) in. Heeft alleen je partner kinderen, dan gebruik je deze vragenlijst (bijlage 2).

Jonge kinderen (3 tot 7 jaar)

Het is goed om de kinderen (stiefkinderen en eigen kinderen) voor te bereiden op een nieuwe gezinssituatie. Kleine kinderen vragen om een andere voorbereiding, maar het is belangrijk om ze te betrekken bij wat er komen gaat. De voorbereiding is meer spelenderwijs. Met de kleintjes kun je bijvoorbeeld collages of tekeningen maken. Neem drie vellen. Plak op een vel een foto van jezelf, op een ander vel een foto van je partner en als laatste een vel met een foto van alle gezinsleden. Op elk van de vellen mogen kinderen plaatjes plakken of tekeningen maken van dingen die ze met de persoon op de foto willen gaan doen als ze in de nieuwe situatie zijn. Je mag best sturen. Als je stiefdochters bijvoorbeeld graag skeeleren en jij houdt van schaatsen, dan kun je vragen of de meiden een keer samen gaan schaatsen. Zo ontstaan nieuwe ervaringen en leren de kinderen ook een relatie met jou op te bouwen zonder dat hun vader aanwezig is. En als je zelf al kinderen hebt, leren jouw kinderen ook dingen te ondernemen met hun stiefvader. Het kan even wennen zijn, maar hou vol en er ontstaat vast een band.  

Kinderen (5 tot 12 jaar)

Een andere activiteit is het maken van een familieboom. Voor jongeren kinderen kun je op een groot vel papier teken je een boom met takken. Aan de ene kant hangt jullie gezin en aan de andere kant het gezin van de moeder. Samen met de kinderen, kun je foto's in de takken plakken, tekenen kan natuurlijk ook. Zelf zie je op deze manier terug hoe het kind denkt over de familieverhoudingen. Horen alle leden van het stiefgezin in dezelfde tak thuis of zitten ze wat verder weg? Samen een familieboom maken biedt ook kansen om duidelijk te maken dat niet alleen de bloedband bepaalt of je 'familie' bent of niet. Jullie horen bij elkaar. Met oudere kinderen kun je een echte familieboom maken. Met daarin in beeld gebracht de halfzussen en -broers en hoe die relaties lopen. Zo wordt de kinderen duidelijk dat jullie gezin best ingewikkeld in elkaar zit. Maar zij zien zo ook dat jij en je partner de basis van het stiefgezin vormen. Een andere activiteit is verhalen vertellen. Tijdens het eten vertellen over jouw jeugd en belevenissen. Zo krijgen kinderen een beeld van je leven voordat je in hun leven kwam. Dat perspectief kan soms afstanden overbruggen, misschien heb je meer met elkaar gemeen dan je dacht. Je kunt er ook een spelelement aan toevoegen. Bijvoorbeeld een verhalenwedstrijd. Ieder gezinslid schrijft een verhaal over een bepaald thema of onderwerp. Wie de meeste stemmen krijgt, is de winnaar. Een andere variant: Is dit verhaal waar of niet waar? Ieder vertelt een kort verhaaltje dat waar of verzonnen is. Dan moeten de kinderen raden, is dit verhaal waar of niet waar?

Pubers (10 jaar en ouder)

Samen met oudere kinderen kun je bijvoorbeeld een samenlevingscontract maken. Samen maak je afspraken over hoe je met elkaar omgaat (we behandelen elkaar met respect, dus er wordt niet geschreeuwd of gevochten, ruzies praten we uit), maar ook praktische dingen (je doet elke week je klusjes. Geen klusjes gedaan betekent geen zakgeld). Dat schept duidelijkheid naar alle gezinsleden. Door het samen te doen, voelen de kinderen zich ook gehoord en betrokken. De kinderen mogen ook regels en afspraken voorstellen. Er is ruimte voor hun inbreng, maar uiteraard hebben de volwassenen de laatste stem. Iedereen in het gezin is gebaat bij de duidelijkheid die ontstaat door het maken van goede afspraken.

{VERHALEN_LINKS}

Zwanger worden?

De beslissing om samen nog een kind of kinderen te krijgen, kan ook in een stiefgezin heel moeilijk zijn. Misschien twijfelt je partner, misschien twijfel jij. Samen een beslissing nemen kan een hele klus zijn.

Soms verslechtert het contact (tijdelijk) tussen de vader en zijn kinderen door de komst van een nieuwe baby. Voor kinderen kan het heel bedreigend zijn, ze zijn bang dat ze minder belangrijk voor hun vader worden. Of zij zijn jaloers, omdat het nieuwe kind altijd bij hun vader is en zij niet. Oudere kinderen kunnen heel boos reageren op de aankondiging van een zwangerschap. Daarmee verdwijnt vaak definitief de hoop op een hereniging van hun vader en moeder. En dat is heel confronterend.

Uit onderzoek blijkt dat een 'nieuw' kind de situatie in het stiefgezin uiteindelijk bevordert. Zo ontstaat er een bloedband tussen de verschillende gezinsleden. Je stiefkinderen krijgen er een halfbroertje of halfzusje bij en kunnen zich daardoor meer deelgenoot voelen van jullie gezin. In het begin kan het even wennen zijn, jaloezie ten opzichte van de baby komt in een traditioneel gezin natuurlijk ook voor. De dynamiek in het stiefgezin verandert natuurlijk als er weer een nieuw lid bijkomt. Maar over het algemeen heeft een baby een positief effect op de band tussen de gezinsleden die er eerder formeel niet was; de band tussen de stiefmoeder en stiefkinderen. Maar wees ook realistisch, een baby zorgt er niet voor dat

 

Rechten van de stiefouder

Het is van belang onderscheid te maken tussen de biologisch ouder (de persoon die het kind heeft gebaart of verwekt) en de juridisch ouder (de persoon die door de wet wordt aangewezen als ouder). De juridisch moeder is de biologische moeder of de vrouw die het kind heeft geadopteerd. De juridisch vader is de man die getrouwd was met de moeder tijdens de geboorte (dit hoeft niet de biologisch vader te zijn), de man die het kind heeft erkend (bij de gemeente), de man die het kind heeft geadopteerd en de man waarvan het vaderschap door de rechter is vastgesteld. De wet erkent je als stiefouder als je getrouwd bent met de juridische ouder of geregistreerd partner bent.

Ouderlijk gezag

De juridisch ouders hebben het ouderlijk gezag. De stiefouder heeft dus geen ouderlijk gezag, je kunt bijvoorbeeld geen toestemming geven voor een operatie als de biologische ouders er niet zijn. Je kunt als stiefouder wel ouderlijk gezag over je stiefkind(eren) krijgen. In artikel 1:253t van het Burgerlijk Wetboek staat dat wanneer er slechts één ouder het gezag heeft (bijvoorbeeld omdat de andere biologisch ouder het kind niet heeft erkend) deze juridische ouder samen met zijn of haar partner (de stiefouder) gezamenlijk gezag kan aanvragen. Een verzoek om gezamenlijk gezag moet worden gericht aan de rechtbank. Voor een dergelijke procedure heb je een advocaat nodig. Na inwilliging van dat verzoek zijn jullie beide verantwoordelijk voor de verzorging en opvoeding van het kind. Een kind kan maximaal twee juridische ouders hebben.  

De situatie waarin de stiefmoeder ouderlijk gezag over de stiefkind(eren) krijgt komt heel weinig voor. Als jullie de zaken toch formeel willen regelen, is er een alternatief. De juridische ouder kan in de praktijk toestemming verlenen aan de stiefouder om beslissingen te nemen ten aanzien van het kind. Hiervoor is niet per definitie een notariële akte nodig, maar het is wel verstandig om voor ingrijpende beslissingen zoals bijvoorbeeld een operatie de toestemming op papier te zetten. Met de schriftelijke verklaring machtigt de juridische ouder de stiefouder om namens hem of haar op te treden. 

De juridische ouder kan een stiefouder machtigen zonder toestemming of medeweten van de andere juridische ouder, hoewel het in de praktijk verstandiger is om de andere ouder hier wel van op de hoogte te stellen. De juridische ouders dienen bij het nemen van (ingrijpende) beslissingen ten aanzien van het kind onderling overleg te plegen. Indien de stiefouder een machtiging heeft, dient deze bij het nemen van beslissingen ook overleg te plegen met de andere juridische ouder.

Adoptie

In zeer uitzonderlijke gevallen en onder strikte wettelijke voorwaarden kun je je stiefkinderen adopteren. Indien aan de voorwaarden wordt voldaan is het niet belangrijk of er sprake is van een huwelijk of geregistreerd partnerschap tussen de stiefouder en de juridische ouder.

Omgang

Als stiefouder heb je in principe geen recht op omgang of contact met je stiefkinderen na beëindiging van je relatie met de juridische ouder. Je hebt wel recht op omgang als je als stiefouder 'in nauwe persoonlijke betrekking hebt gestaan tot een kind'. Zo vermeldt artikel 1:377F van het Burgerlijk Wetboek. Dit omgangsrecht bestaat in beginsel ook na beëindiging van het samenwonen of huwelijk. Dit recht is mede gebaseerd op artikel 8 van het Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens.

Let op: Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend en de Stichting Stiefmoeders Nederland is op geen enkele wijze aansprakelijk voor het gebruik van deze informatie. Wil je een juridisch advies op maat, neem dan altijd contact op met een advocaat.

Bronnen: Rechtswinkel Tilburg (Stichting Juridische E.H.B.O.) Op basis van Het Hedendaagse Personen en familierecht, Prof. P. Vlaardingerbroek.

ernstig verstoorde verhoudingen zonder veel moeite verdwijnen.

 

 

 

De plichten van de stiefouder

Als je getrouwd of geregistreerd partner bent van de juridische vader, dan ben je als stiefmoeder verplicht om gedurende de tijd dat je samenwoont bij te dragen in het onderhoud van de tot jullie gezin behorende kinderen tot 21 jaar. Dan gaat het om kosten van levensonderhoud en studie. Je bent niet verplicht mee te betalen aan alimentatiekosten. Maar het is wel zo dat het inkomen van de stiefmoeder (mits je getrouwd of geregistreerd partner bent) kan meewegen bij het bepalen van de draagkracht van je alimentatie betalende partner.

Voor de stiefmoeder die slechts informeel samenwoont bestaat in beginsel geen verplichting om mee te betalen aan de opvoeding en het levensonderhoud van de stiefkinderen. Je hebt dan dus geen 'onderhoudsplicht'. 

Partneralimentatie

Een stiefouder/nieuwe partner is in beginsel ook niet aansprakelijk voor het betalen van partneralimentatie, dat is alleen de ex-partner zelf. Maar bij het vaststellen van de partneralimentatie (bijna altijd voor de ex-vrouw) kan het inkomen van de stiefmoeder worden meegeteld om de draagkracht van de ex-man te bepalen.  

Na de relatie

Na beëindiging van de relatie met de juridische ouder bestaat er voor de stiefouder in beginsel geen verplichting tot het betalen van kinderalimentatie.

Let op: Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend en de Stichting Stiefmoeders Nederland is op geen enkele wijze aansprakelijk voor het gebruik van deze informatie. Wil je een juridisch advies op maat, neem dan altijd contact op met een advocaat.

Bronnen: Rechtswinkel Tilburg (Stichting Juridische E.H.B.O.) op basis van Kluwer Tekst en Commentaar Burgerlijk Wetboek en Het Hedendaagse Personen en familierecht, Prof. P. Vlaardingerbroek.

Realistische verwachtingen

Een reëel verwachtingspatroon kan je voorbereiden op je toekomstige stiefgezin. Waarschijnlijk heb jijzelf ook bepaalde verwachtingen die niet haalbaar of realistisch zijn. Hier wat feiten op een rij:

• 1 op de 3 huwelijken/relaties strandt, bij het tweede huwelijk/relatie strandt 2 van de 3
• Meer dan de helft van deze relaties strandt binnen het eerste jaar. In een eerste huwelijk blijven de partners langer samen voor de kinderen, in een tweede huwelijk lopen relaties relatief vaak juist stuk door de stiefkinderen
• Een stiefgezin is een hele complexe situatie die niet te vergelijken is met een traditioneel gezin
• Uit onderzoek blijkt dat het 2 tot 5 jaar duurt voordat het stiefgezin in rustig vaarwater komt. De eerste jaren zijn het meest stressvol.

De succesformule?

Een belangrijk ingrediënt voor een succesvol stiefgezin of een succesvolle tweede relatie is praten, praten, praten. Niet alle mannen zijn hier sterk in, maar het loont zich om uitgebreid met elkaar in gesprek te gaan over wat je van elkaar verwacht en wat je van elkaar nodig hebt. Zolang je met elkaar in gesprek blijft, weet je wat er in je partner omgaat en kun je elkaar steunen. Ook in andere relaties is goede communicaties belangrijk. Dat blijkt wel uit de top 5 van redenen tot echtscheiding; niet meer goed met elkaar kunnen praten staat op nummer 1! Als je nog niet samenwoont, is het verstandig om te praten over wat er allemaal kan gebeuren als jullie in een huis gaan wonen. Om het je gemakkelijk te maken, kun je onze checklist gebruiken. De checklist vind je in hetzelfde submenu (Info voor vaders) op de pagina Doe je huiswerk

Wat kun je verwachten?

Natuurlijk zijn de ervaringen van stiefgezinnen heel verschillend, maar er is een aantal zaken die redelijk veel voorkomen. We schetsen er een paar, dan heb je een beeld van wat je zoal kunt verwachten.

• Het wennen aan een nieuw stiefgezin kan 2 tot 5 jaar duren.
• Als je nieuwe partner zelf geen kinderen heeft, kan de overgang naar een stiefgezin voor haar ontzettend heftig zijn. Jij bent er langzaam in meegegroeid, maar zij is het niet gewend.
• Als je nieuwe partner zelf wel kinderen heeft, wonen die zeer waarschijnlijk het grootste deel van de week bij jullie. Dat betekent dat jij ook een nieuwe rol krijgt, jij wordt stiefvader.
• Als je nog relatief jonge kinderen hebt, is de overgang naar een nieuw gezin waarschijnlijk iets gemakkelijker dan wanneer je kinderen ouder zijn.
• Kinderen zitten niet te wachten op veranderingen, zij behouden bij voorkeur de status quo. Het kan gebeuren dat zij heftig reageren op de nieuwe situatie. Ook als ze je nieuwe vriendin misschien al een hele tijd kennen, kunnen veranderingen zoals samenwonen, trouwen of de pubertijd er alsnog flink inhakken.
• Vooral jonge kinderen kunnen last hebben van wisselstress, stress bij het omschakelen van het ene gezin naar het andere. Alle kinderen kunnen worstelen met loyaliteitsconflicten. Bijvoorbeeld: ik wil mijn stiefmoeder niet aardig vinden, want daarmee zou ik mijn moeder kwetsen.
• Ook jij kunt worstelen met loyaliteitsconflicten, als je nieuwe partner niet kan opschieten met (een van je) kinderen en er is veel ruzie tussen hen. Hoe los jij dat op? Ben je geneigd om partij te kiezen of sta je sterk genoeg in je schoenen om te bemiddelen?

{VERHALEN_LINKS}

 

Wat mag je niet verwachten?

Samen met je nieuwe partner ontstaat er een nieuw gezin. Ook al zijn je kinderen er slechts een dag in de week of een weekend per 14 dagen, jullie vormen samen een stiefgezin. Dan ontstaat er een nieuwe dynamiek tussen jou en je partner en tussen jou en je kinderen. Iedereen moet wennen aan elkaar en zijn of haar weg vinden in het nieuwe gezin. Daarbij zijn er zaken die je zeker niet mag verwachten van je nieuwe partner en je stiefkinderen;

• Je mag niet verwachten dat je nieuwe gezin geen opstartproblemen zal hebben. Iedereen heeft tijd nodig
• Je mag niet verwachten dat je partner evenveel geeft om jouw kinderen als jij. Het zijn tenslotte niet haar kinderen. Misschien kan ze het met sommige van je kinderen beter of slechter vinden
• Je mag niet verwachten dat de overgang voor je partner gemakkelijk zal zijn. De rol van de stiefmoeder is veel minder duidelijk dan de rol van moeder. Dat kan zorgen voor problemen
• Ook als je partner zelf al kinderen heeft, moet ze wennen. Jouw kinderen zijn anders opgevoed en jij denkt misschien heel anders over opvoeden dan zij
• Je mag niet verwachten dat zij een soort moederrol op zich neemt. Het is maar de vraag of ze voor jouw kinderen wil en kan zorgen. Het is ook maar de vraag of jouw kinderen dat accepteren. Professionals adviseren beginnende stiefmoeders om zich terughoudend op te stellen. Je kinderen zitten waarschijnlijk niet te wachten op een tweede moeder of een moederfiguur. Geef ze de tijd en ruimte om aan haar te wennen. Confronteer ze bijvoorbeeld niet met haar aanwezigheid als ze haar nog niet kennen. Bereid de kinderen rustig voor en luister naar wat zij daarover kwijt willen. Vooral oudere kinderen willen dat er naar hun geluisterd wordt, dan voelen zij zich serieus genomen
• Je mag zeker in het begin niet verwachten dat je nieuwe partner jouw kinderen corrigeert of straf geeft. Daarvoor heb je als ouder een bepaalde autoriteit nodig en die heeft zij nog niet. Als er tijd is om samen leuke dingen te doen, ontstaat er na een tijd misschien ook draagvlak voor de minder leuke dingen
• Je mag niet verwachten dat je stiefkinderen de komst van een stiefmoeder zonder problemen of bezwaren accepteren. Jij speelt een centrale rol in dat acceptatieproces. Jij bent de verbindende schakel die iedereen aan elkaar bindt. Als je kinderen zich niet netjes tegenover haar gedragen, moet jij dat gedrag corrigeren. Een duidelijk signaal dat je dat niet accepteert kan nodig zijn
• Jullie relatie kan zorgen voor wat tijdelijke problemen rond de ex-partner(s). Voor jouw ex-vrouw en haar ex-man betekent het dat er voor hun kinderen een extra volwassene bijkomt. Dat kan zorgen voor wat onzekerheid of concurrentiegevoelens. Misschien herken je dat wel als je ex-vrouw een nieuwe partner krijgt
• Je mag niet verwachten dat oude patronen en gewoonten klakkeloos worden overgenomen, je partner moet ruimte hebben om nieuwe tradities te starten of activiteiten te ondernemen.

Wat is er nodig?

Voor je nieuwe partner is het samenwonen met jouw kinderen misschien een hele overgang. Wat heeft zij daarbij van jou nodig? Heel belangrijk is dat jij je nieuwe partner steunt. Als jouw kinderen moeite hebben met haar komst of aanwezigheid, als er veel ruzie is tussen hen, als je ex bezwaar heeft tegen je nieuwe partner, dan moet jij het opnemen voor je nieuwe partner. Je kiest voor elkaar en je moet als team problemen oplossen. Wees je ervan bewust dat jij een hele belangrijke rol speelt bij het accepteren van je nieuwe partner door de kinderen. 

Goede afspraken over hoe jij en je nieuwe partner omgaan met problemen, opvoeding, straf geven, financiën, afspraken met de ex-partners, verantwoordelijkheden zijn goud waard. Daar hoort bij dat er misschien zaken zijn die je liever alleen regelt of die voor jouw onbespreekbaar zijn. Ook die moet je aangeven bij je partner, zij kan tenslotte niet in je hoofd kijken. Daarnaast is waardering belangrijk. Het zijn jouw kinderen waar zij ook voor zorgt en dat is niet vanzelfsprekend. Laat blijken dat je haar inzet waardeert, kinderen doen dat niet gauw en dus moet jij dat voor je rekening nemen. Natuurlijk eisen je kinderen veel aandacht van je op als ze er zijn. Op zich geen probleem, maar waak ervoor dat je als gezin nieuwe, gezamenlijke herinneringen maakt. Zo voelt je partner zich in ieder geval niet buitengesloten.

{VERHALEN_LINKS}

Opvoeden

Of je nieuwe partner wel of geen kinderen heeft, jullie kunnen beide heel anders denken over het opvoeden van kinderen. In stiefgezinnen is het opvoeden redelijk vaak onderwerp van discussie. Wat jullie afspreken over het opvoeden, dat beslis je natuurlijk samen. Er zijn stiefgezinnen waar de biologische ouder over de opvoeding van de eigen kinderen gaat. Er zijn ook gezinnen waar beide partners op een lijn willen zitten en het samen oppakken. Het opvoeden van kinderen blijft natuurlijk een moeilijke klus. Maar voor je partner is het extra moeilijk, want het blijven toch jouw kinderen. Ze kent ze niet vanaf hun geboorte, herkent in hen niets van zichzelf en heeft ze niet opgevoed. Ze geeft misschien veel om ze, maar onvoorwaardelijke liefde mag je niet van haar verwachten. Als je nieuwe partner zelf ook al kinderen heeft, dan weet je dat je voor stiefkinderen iets anders voelt dan voor je eigen kinderen. Dat is volkomen normaal, voor je eigen kinderen ga je door het vuur. 

Als vader weet je hoe kinderen wel eens hun hakken in het zand kunnen zetten. Het kan gebeuren dat ze de grens gaan opzoeken. Om te kijken hoe jij of je partner reageren op hun negatieve gedrag. Het is gebruikelijk dat negatief gedrag zich richt op de stiefmoeder. Daarmee hebben je kinderen nog geen band. Ze zetten dus weinig op het spel, dus het is relatief veilig voor ze. Ben je daarvan bewust. Dit soort processen horen bij een startend stiefgezin. Daarom is het verstandig om het corrigeren van gedrag en het geven van straf zeker in het begin zelf te doen. Daarmee geef je de kinderen een duidelijk signaal; zij hoort erbij. Misschien zit het je zelf ook niet lekker als iemand anders jouw kinderen straf geeft. Maar blijf bij je positieven, want er zijn kinderen die de volwassenen tegen elkaar proberen uit te spelen. Daar gebeurt ook in gezinnen zonder stiefouders. Altijd partij kiezen voor je eigen kinderen kan de doodsteek zijn voor je relatie.

 

Emotionele bagage

Als je een scheiding achter de rug hebt en je moet afscheid nemen van je gezin, dan heeft dat natuurlijk nogal wat impact. Of je nu zelf vertrekt of je ex-vrouw wilde stoppen, de scheiding laat bijna altijd sporen na. Het kan je ingrijpend veranderen, want het is een emotioneel proces. Die emotionele bagage speelt waarschijnlijk ook een rol als je in een nieuwe relatie stapt. Je bent niet meer dezelfde soort partner en misschien ook niet meer dezelfde soort vader. In Nederland is het gebruikelijk dat de kinderen voornamelijk bij de moeder blijven wonen. Als je co-ouder bent, zie je je kinderen enkele dagen per week of om de week de hele week. Maar veel vaders zien hun kinderen een dag in de week of een weekend per 14 dagen. Dat is weinig en het is dan ook best begrijpelijk dat je in die paar dagen veel probeert in te halen. Misschien vind je veel goed, ben je helemaal niet streng, verwen je ze of ontbreken de regels of routines. Je hebt geen zin in ruzie of gedoe als ze er eindelijk zijn. Dat kan wel ontzettend frustrerend zijn voor je partner, die er misschien anders over denkt en er iets anders mee zou willen. Praat hier samen over en neem haar opmerkingen en reacties serieus. Je moet het tenslotte samen doen. En vergeet niet dat alle kinderen grenzen nodig hebben, dat schept duidelijkheid.  

Stress situaties

Een stiefgezin kan zeker in de eerste jaren zorgen voor behoorlijk wat stress. Toch kan je partner waarschijnlijk een hele hoop aan, mits je haar steunt en haar inzet waardeert. Een overzicht van de zaken die je relatie flink onder druk kunnen zetten:

• Je partner niet serieus nemen, niet naar haar luisteren
• Je partner buitensluiten, alle aandacht gaat naar de kinderen, je onderneemt niets gezamenlijks
• Zonder overleg besluiten nemen, bijvoorbeeld over extra dagen die de kinderen bij jullie zijn
• Je passief opstellen, er van uitgaan dat je partner voor de kinderen en het huishouden zorgt, je weinig bemoeien met je kinderen of een weinig actieve invulling van je rol als vader
• Als je geen grenzen stelt, negatief gedrag van je stiefkinderen niet corrigeert, maar ze vooral verwend

Extra stress

Er zijn drie situaties waardoor je relatie extra onder druk komt te staan:

• De eerste jaren zijn het zwaarst in het stiefgezin. Iedereen moet wennen aan elkaar.
• Als jouw kinderen of haar kinderen ineens bijna fulltime bij jullie komen wonen. Je moet opnieuw wennen aan de nieuwe situatie
• Als de kinderen komen en gaan. Ook jullie kunnen last hebben van wisselstress, wel of geen kinderen in huis kan een heel groot verschil zijn.