'Kindvriendelijk' scheiden valt niet mee. Veel ouders raken toch verstrikt in ruzies met hun ex. De oplossing: samen praten over de opvoeding, onder deskundige begeleiding.

Het decor is lieflijk: het bevat Barbies en puzzels, een kinderkeuken, felkleurige stoeltjes en een ridderkasteel, compleet met draak.

Maar de sfeer is grimmig, al na één minuut. Hij - we noemen hem Henk - slaat met zijn vuist op tafel. "Wat zij zegt, slaat nergens op." Zij - Jacqueline voor dit verhaal - wijst naar hem met priemende vinger. Aan Henk deugt in haar ogen niks, de afkeer spat uit al haar poriën. De man heeft, beweert zij, cocaïne gebruikt, zwierf van adres naar adres en heeft 'nog nooit geen euro betaald voor de kinderen'.

Vanwege die gezamenlijke kinderen - twee meisjes van vijf en zeven jaar oud - zitten Henk en Jacqueline nu bij elkaar, in het omgangshuis van Tender Jeugd & Opvoedhulp in het Brabantse Rijsbergen. Hulpverlener Erik de Graaff zit tussen hen in, als een scheidsrechter bij een bokswedstrijd. Bij iedere verbale rechtse hoek grijpt hij in: 'Ho stop, we zitten hier niet om jullie conflicten uit te knokken. Het draait hier om belangrijker individuen: jullie kinderen'.

Die raken bij een echtscheiding nogal eens uit beeld, ook al houden de ex-partners nog zo veel van hen. Ruzies - vooral ná de scheiding - zijn schadelijk voor de kinderziel, dat weten de meesten wel. Maar zie die ruzies maar eens te beteugelen, na verraad en verdriet, met een gebroken hart. De vechtscheiding is, helaas, nog lang niet uitgestorven.

Daarom werkt het Nederlands Jeugdinstituut (NJI) nu, samen met vijf jeugdzorginstellingen waaronder Tender, aan een methode die 'Ouderschap blijft' heet. Het betreft een proef die nu nog alleen bedoeld is voor ouders als Henk en Jacqueline, die elkaar zo hevig bevechten dat ze al in de hulpverlening zijn beland.

Maar vanaf volgend jaar is er ook een light variant voor minder of niet vechtende exen, zegt Inge Anthonijsz van het NJI. Een serie van vijf gesprekken - aangeboden door het lokale Centrum voor jeugd en gezin - die vaders en moeders kan helpen om hun scheiding zo kindvriendelijk mogelijk vorm te geven.

Die gesprekken worden maatwerk, vertellen hulpverlener De Graaff en gedragswetenschapper Patricia Dekkers, die bij de ontwikkeling van 'Ouderschap blijft' is betrokken. Want elk stel heeft z'n eigen sores, en de daarbij behorende vragen. In het ene gebroken gezin is de financiering van muzieklessen een heikel punt, in het andere de vakantie. De ene ex is soepel en coöperatief, de ander star en narrig.

Maar al die exen hebben één gemeenschappelijk belang: hun kinderen. Dat is de focus van alle gesprekken, zegt De Graaff: "We leren ze om situaties vanuit het kind te bezien." Dat betekent dat zij hun eigen emoties soms moeten 'parkeren', aldus Dekkers: "En dat is heel moeilijk, al zijn er gelukkig genoeg ouders bij wie dat wel lukt."

Zijn de eigen woede en kwetsuren zo goed mogelijk weggeborgen, dan is de weg vrij voor een gesprek over de kinderen. Vanzelf gaat dat vaak niet, en dus is leren communiceren met de ex een belangrijk doel van de cursus. Luister naar elkaar, zo houdt De Graaff de ouders voor. Pareer niet iedere opmerking met 'ja maar jij', praat niet op beschuldigende toon.

"Ze moeten van een jijbakje naar een ikbakje", zo vat hij hun opdracht samen. Dus niet zeggen: 'Jij zou een kaartje sturen, en dat deed je niet.' Maar: 'Ik zat hier met een huilend kind, omdat jouw kaartje niet kwam'. Kijk, dát raakt de ander, die ook van dat kind houdt, en hem liefst voor tranen wil behoeden.

Hoe lastig dat 'ikbakken' is, blijkt uit het gesprek tussen Henk en Jacqueline. Hun terugkerende twistpunt: zij maakt zich zorgen over de zondagen die de meisjes met hun vader doorbrengen. Jij doet niks met ze, zo luidt haar verwijt, zij hangen vast alleen maar voor de tv, terwijl jij met je vrienden bezig bent.

Henk, kwaad: "We hebben het vorige week anders stikleuk gehad, we zijn naar de buitenplaats geweest, er was een luchtkussen, we hebben heel de dag waterballonnetjes gegooid."

Jacqueline: "Maar van de kinderen hoor ik er niks over. Jij zou mij op zondagavond een mailtje sturen, over wat jullie gedaan hebben. Dat doe je gewoon niet!"

Henk: "Waarom zou ik, jij laat mij toch ook nooit iets weten? Jij hebt die kinderen zeven maanden bij mij weggehouden, ben jij soms een goeie moeder?"

Jacqueline: "Ja maar jij bent een landloper, jij..."

Auw, daar liggen zere plekken bloot. Maar de scheidsrechter grijpt weer in: we doen hier niet aan waarheidsvinding, het gaat even niet om jullie. We maken hier wel afspraken, en daar moeten jullie je aan houden.

Dat betekent voor Henk dat hij op zondagavond het beloofde mailtje moet sturen, met een verslagje van de dag. "Ik kan je verzekeren: daar geef je de kinderen een groot geschenk mee. Jacqueline kan dan tegen ze zeggen: 'Goh wat leuk, jullie zijn gister met papa naar de buitenplaats geweest. Zijn jullie op het springkussen geweest?"

Dat is precies wat Jacqueline wil, zegt ze: "Dat de meisjes vrijuit kunnen praten."Dat er geen taboe ligt op hun tweewekelijkse zondag met papa. Dat ze kinderverhalen kunnen ophangen, over waterballonnetjes en een kletsnatte vader, die het tegen twéé tegenstanders natuurlijk af moest leggen.

Henk laat zijn gebalde vuist ontspannen, Jacqueline trekt haar wijsvinger in, de sfeer wordt een tikje zachter, voor de volwassen misère schuift het beeld van vrolijke meisjes. De exen lijken elkaar - voor even althans - te vinden in hun gemeenschappelijke liefde voor het tweetal.

De kinderen zijn trouwens begonnen met zwemmen in het buitenbad, meldt Jacqueline aan Henk. "En als je dat leuk vindt, mag je daar gerust een keer naar komen kijken."

Een serie opvoedgesprekken voor gescheiden ouders
Onderzoeker Ed Spruijt, auteur van het 'Handboek scheiden en de kinderen', vindt opvoedgesprekken voor gescheiden ouders een goed idee. "Je kan het zien als een soort uitbreiding van het ouderschapsplan, dat sinds 2009 verplicht is. Eén of twee gesprekken zijn goed voor elk scheidend paar. Wie trouwt, gaat in ondertrouw, wie gaat scheiden, moet in uit-trouw, zo zou je het kunnen zien."

Spruijt stelt wel drie voorwaarden: een deskundige moet de gesprekken begeleiden, ernstige gevallen moeten worden doorverwezen naar echte hulpverlening. En als het ouders niet lukt om hun conflicten te beheersen, is het soms beter om de omgang met de uitwonende ouder (tijdelijk) te staken. Dat is verdrietig voor (meestal) de vader, maar beter voor het kind. "Voor het kind is het van belang dat er rust is op het thuisfront."

Maar wie weet kunnen gesprekken onder begeleiding de ergste ruzies ook voorkomen, zegt Inge Anthonijsz van het Nederlands Jeugdinstituut. Zij ontwikkelde in opdracht van het voormalige ministerie van jeugd en gezin het project 'Ouderschap blijft'. Het is de bedoeling dat de centra van jeugd en gezin dat vanaf 2012 aanbieden aan scheidende ouders. In de hoop dat ze soepeler optrekken bij hun missie: hun kinderen opvoeden tot stabiele mensen.